Na een korte onderbreking, veroorzaakt door de gebeurtenissen in de arabische wereld, is de schuldencrisis in Euroland inmiddels weer voorpaginanieuws. Voor landen, die er niet goed voorstaan, fungeert de kapitaalmarkt als scherprechter door steeds hogere rentevergoedingen op hun staatsleningen te eisen. Na Griekenland en Ierland, bevindt nu ook Portugal zich in de gevarenzone doordat de rente op de staatsleningen is opgelopen tot bijna 8%. Om verdere escalatie te voorkomen was actie geboden. Op het eerste gezicht lijkt het erop, dat door het compromis van vrijdagavond tussen Europese leiders inzake het schuldenprobleem, een crisis is afgewend. De vraag is echter: voor hoe lang?

  1. Geen gemakkelijke keuzes
    In Onbeheersbare staatsschulden is voornamelijk aandacht geschonken aan de oorzaken en omvang van het schuldenprobleem. De conclusie was, dat een aantal landen directe en zeer ingrijpende bezuinigingsmaatregelen eigenlijk gisteren al hadden moeten nemen. Uitstel verergert het probleem alleen maar.
    Aarzelingen zijn natuurlijk begrijpelijk als men bedenkt dat adequate schuldenvermindering een negatieve invloed heeft op de economische groei. Zo zijn Ierland en Griekenland weer in een recessie/depressie afgegleden.
    Alternatieven, zoals het weginflateren of zelfs het herstructereren van de schulden (dwz afboeken), creëren onherroepelijk een zware vertrouwenscrisis met ook weer verstrekkende gevolgen. Er is eenvoudigweg dus geen makkelijke keuze.
  2. Probleemgevallen binnen de Eurozone
    • Griekenland
      Duidelijk het stoutste jongetje uit de klas. Jarenlang wanbeleid en corruptie hebben Griekenland in een uitzichtloze positie gebracht. Draconische bezuinigingsmaatregelen zijn gewoonweg niet voldoende om de uit de hand gelopen staatsschulden tot een beheersbaar niveau terug te brengen. Daar komt bij dat Griekenland te kampen heeft met een enorme inefficiëncy.
      De productiviteit van het bedrijfsleven ligt bijvoorbeeld 30% lager dan in Duitsland.
      Ook de overheid maakt er een potje van. Het onderwijssysteem gebruikt vergelijkenderwijs 4 x zoveel leraren als in Finland en is bovendien kwalitatief inferieur. De werkelijke kosten van een treinkaartje zijn zo hoog, dat het goedkoper is de passagiers per taxi te vervoeren.
      Kortom de slechte concurrentiepositie van Griekenland verhindert een oplossing via een economisch groeiscenario.
      Toch stemmen de Europese leiders in met het verlengen van de terugbetalingstermijn en verlaging van de rente. Duidelijk alleen gedaan ter voorkoming van een vertrouwenscrisis met eventueel domino-effect. Een duurzame oplossing is het in ieder geval niet!
    • Ierland
      De Ieren, murw door alle bezuinigingen, hebben hun regering naar huis gestuurd in de hoop dat de oppositie hun lot zal verbeteren. De nieuwe regering heeft echter direct al aangekondigd dat zij zich zal houden aan de afspraken gemaakt met de Europese Commissie en het IMF. Daarmee pleegt zij de moeder van al het kiezersbedrog volgens een toonaangevende Ierse krant. Er wordt dan ook burgerlijke ongehoorzaamheid verwacht bij het implementeren van verdere bezuinigingen.
      Ierland heeft in tegenstelling tot Griekenland geen verlaging van de te betalen rente weten te bedingen. Het weigerde namelijk het belastingpercentage (het laagste in Europa) voor ondernemingen te verlagen, een al oude doorn in het oog van de overige lidstaten. De crisis leidt dus ook al tot chantage.
      Wel is er hoop dat de Ieren door hun sterke exportpositie zich nog aan het schuldenprobleem kunnen ontworstelen. Voorwaarde is wel dat de vastgoed markt niet verder afglijdt en daardoor de banken opnieuw in de problemen brengt.
    • Portugal
      Portugal heeft in de aanloop naar de crisisbespreking nog gauw even verdere bezuinigingen aangekondigd in de hoop dat daarmee pijnlijk ingrijpen via het Europese noodfonds en het IMF vermeden kan worden. De konsekwentie is natuurlijk wel een verdere inkrimping van de economie en daarmee verlaging van de belastingopbrengsten. Overigens heeft Portugal, net als Griekenland, een zeer zwakke concurrentiepositie. De markt heeft dan ook niet veel vertrouwen in de aanpak. De rente op Portugese staatsobligaties is al opgelopen tot bijna 8%. Indien die niet snel onder de 7% zakt, is ingrijpen onvermijdelijk.
    • Spanje
      Ondanks het feit dat de Spaanse staatsschuld in vergelijking met vele andere landen nog wel meevalt, stijgt toch de rente de laatste tijd snel (tot ruim 5,5%).
      Hier zijn vooral de hoge werkloosheid van 20% en de enorme schulden van de private sector debet aan.
      Zo hebben bijvoorbeeld de banken ongeveer € 470 miljard tegoed van de bouwsector en promotoren, oftewel 50% van het BNP. De enorme voorraad onverkochte huizen vormen de dekking van deze schuld. Tot nu toe heeft men de waarde daarvan nog kunstmatig hoog weten te houden. De lage verkopen en oplopende rente maken drastische prijsverlagingen echter noodzakelijk, waardoor afboekingen op schulden onvermijdelijk worden.
      Inmiddels speelt de Spaanse regering met vuur door de zwakke positie van de cajas ( lees: spaarbanken ) te bagataliseren. Afgelopen week verklaarde de overheid namelijk, dat een herkapitalisering van de cajas ter grootte van € 20 miljard, voldoende zou zijn. Twee dagen later verhoogde Moody´s dat bedrag tot boven de € 60 miljard en onder bepaalde omstandigheden zelfs tot € 120 miljard.
      Dit soort gedrag van de kennelijk in ontkenning verkerende overheid ondermijnt het vertrouwen nog verder. Met 45% van de staatsschuld in handen van buitenlanders, vertaalt vertrouwensverlies zich al snel in onbetaalbaar hoge rente.
  3. De Eurocrisis is géén geïsoleerd probleem
    • Hongarije
      Net als bij Griekenland en Ierland begint ook bij Hongarije een bezuinigingsvermoeidheid op te treden. Er is al ruzie gezocht met het IMF over de implementatie van allerlei maatregelen. Hongarije heeft de pech dat het zijn munt ( florint) niet kan devalueren om zodoende de concurrentiepositie te verbeteren. De reden is, dat zeer veel Hongaren leningen in andere valuta met lagere rente hebben afgesloten. Een afwaardering van de florint met bv 30% betekent zodoende een verhoging van hun schulden met eenzelfde percentage. Het zijn vooral de Oostenrijkse banken die de leningen destijds met groot enthiousiasme verstrekt hebben. De totale vordering van de banken op Oost Europa is gelijk aan 140% van het BNP van Oostenrijk!
      Weer een wankelend steentje in het dominospel.
    • Groot Brittannië
      De totale private en publieke schuld bedraagt 470% van het BNP en indien men de ongedekte sociale verplichtingen erbij optelt zelfs 650% van het BNP, oftewel ruim €11 triljard. Daarmee is GB één van de landen met de hoogste schuldenlast ter wereld. De enige reden dat de markt nog niet massaal gevlucht is uit Engelse staatsobligaties, is de lange looptijd van de schulden. Kennelijk denkt de markt dat GB nog voldoende tijd heeft orde op zaken te stellen. Ook hier kan het vertrouwen vliegensvlug omslaan en met 30% van de staatsschuld in handen van buitenlandse investeerders zou dat direct tot Griekse taferelen leiden. GB probeert met bezuinigingen enerzijds en stimulering middels monetaire financiering anderzijds het staatsschip bij de kliffen vandaan te houden. De markt houdt zijn adem in!
    • De Verenigde Staten
      De totale schuldenlast van de VS is op weg die van Groot Brittannië nog te overtreffen. Tel daar nog eens een pensioengat van ten minste $3 triljard bij op en een totaal verwaarloosde infrastructuur met een onderhoudsachterstand (zie Infrastructure Reportcard ) van meer dan $2 triljard, dan is het duidelijk dat de kredietbeoordelaars ten onrechte de triple A rating van de VS intact laten ( dat geldt overigens niet voor een Chinese kredietbeoordelaar, maar die heeft nog geen invloed ).
      Het ziet er ook naar uit dat Amerika niet het pad van de bezuinigingen zal bewandelen, maar daarentegen ervoor kiest de schulden via inflatie uit te hollen. Hoe lang duurt het nog voor de kapitaalmarkt het vertrouwen in de Amerikaanse overheid verliest en fors hogere rente zal bedingen? Of denkt de Federale Bank dat de staatsleningen ongestraft via "Quantitative Easing" (dwz monetaire financiering oftewel geld drukken) opgekocht kunnen blijven worden? Via een cartoon wordt hierover zelfs de spot gedreven (zie Quantitative Easing Explained )
    • Japan
      Japan heeft tot dusverre ongestraft de staatsschuld kunnen laten oplopen tot boven 200% van het BNP vanwege het feit, dat 94% van de staatsobligaties steeds werden opgekocht door Japanse spaarders en er continu een fors handelsoverschot bestond. De rente op die schulden is met 1,3% bijzonder laag te noemen. De vergrijzing in Japan zorgt er echter voor dat het aandeel binnenlandse spaarders sterk begint af te nemen en dat Japan nu voor het eerst is aangewezen op de internationale kapitaalmarkt. Dat betekent dat Japan waarschijnlijk een dubbel zo hoge rente zal moeten gaan betalen op nieuw uit te geven staatsobligaties. Dat is bij een al gigantisch overheidstekort eenvoudigweg onmogelijk op te brengen ( de desastreuze aardbeving en tsunami zijn nog eens zout in de wonden). De regering heeft dan ook al plannen klaarliggen om, in navolging van de VS en GB, de tekorten monetair te financieren. De daardoor sterk in waarde afnemende Yen zal dan ongetwijfeld de concurrentieverhoudingen in de wereld sterk beïnvloeden, misschien wel tot een punt dat een handelsoorlog niet kan uitblijven.(Vers van de pers)
  4. Het weer oplaaien van de schuldencrisis is onvermijdelijk
    De eenheid binnen de EU is vooralsnog behouden. De hardliners binnen de EU ( Duitsland, Finland en Nederland) hebben een kleine handreiking gedaan in de richting van de probleemlanden. Zeker in Duitsland is het politieke zelfmoord verdere garanties af te geven zonder nieuwe keiharde begrotingsregels. Zulke regels betekenen voor landen als Griekenland, Ierland, Portugal en waarschijnlijk ook Spanje een bijna zekere depressie. Dat jaagt de bevolking de barricaden op. De politiek zal dit soort onmogelijke beslissingen dan ook alleen maar maken onder druk van de marktomstandigheden. Gezien het grote aantal zwakke broeders lijkt het een kwestie van tijd voor het vertrouwen van de markt zodanig verslechtert, dat drastische oplossingen in de vorm van herstructurering van schulden onvermijdelijk worden.