‘het is veel verstandiger risico’s te nemen die je kunt meten, dan de risico’s die je neemt te meten’(Taleb,2010,93)

Complexe systemen produceren "zwarte zwanen"

Complexe systemen bestaan uit interdependente relaties en non-lineaire reacties. Iets kleins kan iets groots veroorzaken; iets groots kan klein eindigen. Onze samenleving en de organisaties daarbinnen hebben alle kenmerken van een complex systeem. Een actueel voorbeeld zijn de  ‘gele hesjes’. De betekenis daarvan duiden is ingewikkeld. De achteraf beschouwing dat het logisch is (woede in de samenleving etc) is misschien wel juist, maar werd door de deskundigen niet van te voren voorspeld.

Positief gezegd kunnen levende organismen (zoals mensen en organisaties) niet zonder variatie en toeval. Zonder dit soort stressfactoren worden ze zwak en kwetsbaar.

Taleb maakt een onderscheid tussen twee modellen: In Mediocristan spelen specifieke gebeurtenissen geen grote rol op het totaal: het gemiddelde is een goed uitgangspunt.  Extremistan wordt juist gekenmerkt door een groot deel met een lage impact en een klein deel met een hoge impact (voorbeeld: bijv. aandelen kennen een gemiddeld rendement van 5%; dat is een goed idee tot een beurskrach).

Complexiteit is volgens hem onlosmakelijk verbonden met Extremistan. Extremistan produceert zwarte zwanen: in mijn voorbeeld een geel hesje. Hoe kun je daar nu op reageren. Taleb is voorstander van robuustheid: zorg dat je tegen onverwachte zaken kunt. Om robuust te zijn is het nodig om om te kunnen gaan met toevallige variatie. Robuustheid betekent dat je niet (of weinig )kwetsbaar bent bij onverwachte ontwikkelingen. Nogmaals deskundigen duiden graag achteraf. Over de financiële crisis in 2008 is veel geschreven (met veel verklaringen), maar nauwelijks voorspeld. Een aantal voorspellers (zien we nu ook) hebben toch het model na regen komt zonneschijn. Dat is uiteraard niet onwaar, maar is niet echt een randvoorwaarde voor robuustheid.

Opties die je beter maken leiden tot anti-kwetsbaarheid. Daarbij is weinig begrip nodig: het gaat er om in staat te zijn twee uitkomsten te kunnen vergelijken (en de beste er uit te kiezen).

Robuustheid biedt bescherming tegen "zwarte zwanen"

In ‘The black swan’ beschrijft Taleb de consequenties van onvolledige kennis en de enorme effecten van onzekerheid. Extreme gebeurtenissen kunnen vrijwel nooit voorspeld worden door goed naar het verleden te kijken. Essentieel is het vergroten van robuustheid tegen zwarte zwanen. De logica van de Zwarte Zwaan is dat wat je niet weet veel relevanter is dan wat je wel weet.

De Zwarte Zwaan gaat over epistemische beperkingen en dus niet over objectief definieerbare verschijnselen (regen): het gaat over dingen die een bepaalde waarnemer (kerstmis: kalkoen <-> slager) niet had verwacht. Hoe meer we samenvatten hoe meer ordening lijkt te ontstaan en hoe minder toevalligheid. Door deze neiging tot vereenvoudiging (via verhalen; via oorzaak en gevolg relaties) denken we dat de wereld minder toevallig is dan die in werkelijkheid is.

In zijn algemeenheid bestaat er niet zoiets als een duidbare lange termijn. Wanneer iemand uitgaat van een lange termijn in een complex systeem dient deze er ook vanuit te gaan dat er niets nieuws zal gebeuren. Het gaat er niet om naar gebeurtenissen te kijken maar naar het systeem en de mogelijke kwetsbaarheid daarvan.

 
adaptieve systemen

 

Vierde kwadrant: het algemene principe is dat je in de eerste drie kwadranten gebruik kunt maken van het beste model of de beste theorie die voorhanden is; in het vierde kwadrant is geen enkel model en geen enkele theorie beter dan welk ander dan ook.

Hoe zorg je voor robuustheid m.b.t. Zwarte Zwanen:

  • Samenwerken is makkelijk, maar waarom willen we elkaar niet begrijpen?
  • Wat breekbaar is , dient in een vroeg stadium te breken (wanneer het nog klein is)
  • Het mag niet zo zijn dat de samenleving opdraait voor de verliezen en de individuen de winst opstrijken
  • Mensen die geblinddoekt een bus hebben bestuurd (en hem total loss hebben gereden) mogen nooit meer een nieuwe bus krijgen (= financiële elite 2008)
  • Laat iemand die een ‘prestatiebonus’ heeft gekregen niet een kerncentrale managen- of je financiële risico’s
  • Bied met eenvoud tegenwicht aan complexiteit
  • Geef kinderen geen dynamietstaven, zelfs niet als er een etiket met waarschuwingen op zit

Eigen inzet (tijd, geld, capaciteit) maakt je positie meer robuust. Robuustheid wordt vergroot door eigen middelen te investeren en niet de middelen van iemand anders. Alles wat sterker uit toevallige omstandigheden komt is anti-kwetsbaar; alles wat er zwakker uit komt is kwetsbaar. De evolutie is gebaseerd op stressoren (armoede leidt tot ervaringen), toeval, onzekerheid en wanorde. Op deze manier ontstaat fitheid.

 

Literatuur

Taleb, Nassim Nicholas, The black swan. The impact of the highly improbable. 2007

Taleb, Nassim Nicholas, Over robuustheid. Nadere filosofische en empirische bespiegelingen over de Zwarte Zwaan,  2010

Taleb, Nassim Nicholas, Antifragile. How to live in a world we don’t understand. 2012

Taleb, Nassim Nicholas, Skin in the game.Hidden asymmetries in daily life. 2018