Wat is een probleem?

Eén van de ingewikkeldste problemen is vaak het formuleren van het probleem. Iets is pas een probleem als iemand dat ervan maakt: problemen worden dus geconstrueerd. Een aardige soort problemen zijn taaie vraagstukken. Deze worden (uiteraard) gekenmerkt door complexiteit. Taaie vraagstukken roepen weerbarstigheid op in omgevingen die die vraagstukken proberen te reguleren. De cybernetische benadering heeft als uitgangspunt dat de output van een systeem altijd gebaseerd is op de structuur van het systeem, de regels die het gedrag bepalen en het patroon van interacties tussen systeemelementen en subsystemen. Nodig is dan weer innovatie.

Systeemstructuren

Bij systemen kijk je naar de samenhang tussen verschillende aspecten. Met systeemstructuren wordt niet het organogram van de organisatie bedoeld. We hebben het over de structurele componenten binnen een systeem: patronen van denken, onderliggende gedragscodes, machtsstructuren (formeel en informeel), het relatienetwerk (zowel van sympathie als antipathie) en de wijze waarop materiële en immateriële voordelen kunnen worden behaald. Vaak is sprake van abstracte regels die moeilijk in woorden te vangen zijn. Alleen interventies op deze componenten zijn systeemeffectief.

Taaie problemen

Door het kijken naar hoe die elkaar beïnvloeden wordt bekeken hoe die samenhang een verklaring geeft voor de bestaande dynamiek. Kenmerken van een taai probleem zijn onder meer: er is geen definitieve formulering wat het probleem is; er bestaat geen eindoplossing (wanneer is het milieu gered?); er bestaande geen goede of slechte oplossingen: het gaat om beter of slechter; ieder taai probleem is een symptoom van een ander probleem; taaie problemen kun je op vele manieren verklaren.

Hoe herken je ze dan? Een taai probleem heeft veel stakeholders, veel oorzaken, veel symptomen, veel oplossingen en ontwikkelt zich voortdurend. Het perspectief van iedere stakeholder is verschillend: is het wel een probleem? Om tot een oplossingsrichting (meer gaat helaas niet lukken) is het gewenst dat alle perspectieven als serieus worden behandeld. Er zit mogelijk een deel (soms meer, soms minder) van de waarheid in dat perspectief.

Aanpak

Het gaat bij het omgaan met taaie problemen om het onderscheid tussen ‘hoe los ik problemen op’ en ‘hoe los ik probleem A’ op. Bij strategisch management gaat het dus niet om ‘wat doet organisatie X in situatie Y om doel Z te bereiken’, maar om de vraag ‘wat voor soort mechanisme is nodig om bepaalde strategieën te bereiken’, los of het om de zorg of het bedrijfsleven gaat. De bijdrage van strategisch management is uiteindelijk gericht op het metaniveau: hoe kom je tot principes die een strategie van probleemoplossing bepalen?

Literatuur

  • Vermaak, H. (2009). Plezier beleven aan taaie vraagstukken. Werkingsmechanismen van vernieuwing en weerbarstigheid. Deventer: Kluwer
  • Watkins, A. en K. Wilber. (2015). Wicked & wise. How to solve the world’s toughest problems.  Chatham: Urbane
  • Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP