Ja, daar is hij dan de Kampioen van de ANWB. Net als de ochtendkrant, niet met je neus op de telefoon hoevend, gewoon lekker bladeren na een afweging. In de trein is het geblader van kranten een beter geluid dan het zicht op mensen, die in hun digitale wereld niet meer op het idee komen de omgeving in zich op te nemen. Er is absoluut op de telefoon wat te beleven, maar in een magazine snel kunnen bladeren voor een indruk, dat gaat een telefoon niet winnen. De hedendaagse keuze voor krant of telefoon brengt ons heel mooi zowel zicht op de tijdgeest als op de morele afweging die in die keuze huist. Zodoende aandacht voor de beelden van de tijdgeest én het belang van de verwondering die waarden bij een afweging daarvan geven voor morele ontwikkeling

1. De eerste twee beelden van de tijdgeest

Het eerste beeld van de huidige tijdgeest hebben we te pakken, de technologie die voor vele mensen op hol is geslagen en die zij niet (meer) ‘kunnen’ volgen. We zorgen als vaststelling slecht voor deze mensen. Niet alleen technologie brengt verandering met zich mee. Omgeving en samenleving veranderen sowieso voortdurend, zodat mens en organisatie móeten meebewegen. Die spanning is de mensen, die niet wíllen veranderen, soms teveel.

Met het gedrag van de niet-willers hebben we dan een tweede beeld van de tijdgeest te pakken: ‘mensen willen het beeld van de werkelijkheid omkeren, oftewel willen niet geloven in verandering’. Je kent wel de uitspraak (ook door management hoor!): ‘Dit is al de zoveelste reorganisatie die ik meemaak, er verandert toch niets, dus ze doen maar. Het zal mijn tijd wel duren’. Ik kom straks, met nog twee beelden van de tijdgeest, op deze neofobie (= angst voor het nieuwe) nog terug.

De spanning tussen het beeld van de technologie versus niet geloven in verandering

Eerst stel ik het belang van het doorgronden van de tijdgeest wat meer aan de kaak. Aan het eind onderstreep ik graag hoe we telkenmale tot een inzichtelijk beeld van de tijdgeest kunnen komen. Dat voorkomt dat we ons in één beeld verliezen. Door met nog enkele beelden van de tijdgeest te hebben uitgenodigd tot hondse nieuwsgierigheid, die verwondering niet doet uitdoven, blijkt des te meer hoe belangrijk een waardenafweging is.

Daartoe zoom ik in op onderstaande figuur uit De Glunderende Organisatie (DGO)1. Dit daar waar het Creatief/artistiek proces met de centrale waarden enerzijds een door mij gepromoot verbeeldingsproces moet ondersteunen én anderzijds een optimale verbinding tussen organisatie en omgeving moet bewerkstelligen. Zo dan tegelijk de tijdgeest te kunnen doorgronden. In grote lijnen staat hier dat inzicht, positiviteit, spel, sfeer, vrij denken en verantwoordelijkheid de motivatie en talenten zal voeden. Dat om wetmatigheden en krachten een goede uitwerking te laten hebben op de verwondering waar deze publicatie toe uitnodigt. Ik eindig daarom ook met een richtinggevende waardengedreven blik daarop, als fundament voor betekenisgeving.

 

 

Figuur 1 > Het belang van beleving voor toekomstgerichte kijk op beelden van tijdgeest. Op basis van Bron: IBV-paradigma uit De Glunderende Organisatie, pag. 92 (auteur André Bruijn)

In de lach door verwondering over gedateerde tijdgeest

Terug naar de spanning tussen de onvermijdelijke technologie en het willen kunnen blijven genieten van een magazine of krant in de handen. Dat maakt uitstekend duidelijk dat we er niet aan moeten willen een lijfelijke beleving bij het verwerken van informatie uit te bannen. Hoe goed is wel niet de verwerking van het geleerde door met een pen te schrijven op school en dikke fun te hebben met een gezinsspel aan tafel. Met ons hele lijf onthouden we niet voor niets beter.

Bladerend door de Kampioen van september schiet ik in de lach bij het artikel ‘100 jaar radio luisteren, lekker meezingen achter het stuur. Wij kunnen ons geen autorit meer zónder voorstellen’. 6 November 1919 was namelijk het begin van de radio-uitzending. Als ik de foto zie met iemand die een singletje in de auto-miniplatenspeler doet (niet handfree dus) is mijn gevoel die van bijzonderheid. Verwondering over iets dat we niet normaal vinden, hoe leuk is dat wel niet.

De eerste keer kleurentelevisie kunnen kijken en cassettebandjes met zelf opgenomen muziek in je auto als een geboden aanleiding om blij te kunnen zijn met iets nieuws! Natuurlijk was er een keerzijde. Want ja, het was fun beleven aan een grammofoonplaat in de auto, met het afleidend van het verkeer plaatjes wisselen en een naald die bij een hobbel in de weg van de grammofoonplaat raakt. Het is nu een echt héél geestig idee als je dat vergelijkt met onze digitale luxe.

Goed, globaal gezegd zijn we in 50 jaar tijd geschoven van verwondering over technologie naar technologie gewoon vinden. Dit met een impact met substantiële voeding voor onze dagelijkse gesprekken. Dat moet te denken geven!

2. Nog twee beelden van de tijdgeest, wat ons wakker houdt en waartoe niet bij machte

Ik schreef over beelden van de tijdgeest voor het bewust zijn, bij het werken in en aan een organisatie, van hoe fundamenteel het begrijpen van de tijdgeest voor het bestaan is. Met de technologie is onze informatievoorziening immens toegenomen, waardoor we bij goed gebruik daarvan kunnen inzien in wat voor tijd we leven. Figuur 1 biedt een handvat voor dat inzien.

Dat mensen, bij het genoemde tweede beeld van de tijdgeest, niet aan de verandering wíllen, kan te maken hebben het teweegbrengen van de stemmingen angst, nostalgie en melancholie. Deze emotionele weersverwachting (die ik al neofobie noemde) zorgt ervoor dat nieuwsgierigheid naar het werkelijke (tijds)beeld wordt gedoofd.

Naast de vernieuwingen en verandering die we meemaken zijn er als derde beeld heden te dage veel ‘impacts’ die onbetwistbaar een reactie opleveren en ons raken, zoals aanslagen, vloedgolven (een tsunami) en ontwrichtingen (verdrinkende vluchtelingen of plasticsoep). Te denken valt hier aan in beeld gezette journalistieke rapportages als beelden van onontkoombare veranderingen. Een vierde beeld betreft bewegingen en benaderingswijzen in de maatschappij die zo zijn ‘ingesleten’ dat we vernieuwing enerzijds niet willen erkennen of anderzijds niet bij machte lijken er wat aan te veranderen. Denk bijvoorbeeld aan ‘meten is weten’ waar onze onderwijsboeken nog steeds bol van staan én naar een concert gaan dat ‘in is’ maar dat de nostalgie even lekker inwrijft en daarmee verandering uitstelt. Ik zal niet op tenen gaan staan met voorbeelden, maar geef je verbeelding de ruimte.

3. Nog even en … een nieuw positief beeld van de tijdgeest dringt zich vanzelf op

Duidelijk is dat de tijdgeest historische dimensies heeft. Met de eerste autoradio’s in 1928, de eerste platenspeler voor in de auto in 1959, ANWB-verkeersberichten via de autoradio in 1964 en niet te vergeten ambachtelijke reclameposter is het met je gedachten en emoties alsof je een 20V-draad beetpakt. Met een transistor radio kon je mensen nog blij maken met de actuele voetbalstand van Ajax-Feijenoord, nu zou je verdwaasd worden aangekeken. We hoeven ons niet meer met de benen te verplaatsen om nieuws te brengen of PR-kaartjes niet meer als een welgestelde met de koets afgeven bij een andere welgestelde. Nog even en we doen boodschappen met een drone en zweeft informatie sneller dan ooit om ons heen.

Ik hoop op een vijfde beeld van de tijdgeest, namelijk het sámen bladeren in een (al of niet digitaal) magazine! De hoop voorbij en een noodzaak inziend beloofde ik een waardengedreven blik op de tijdgeest. Dit ongeacht het tempo, het timbre en de klankkleur waarmee onze wereld verandert. Daar gaan we dan!

 

WAARDEN VOOR VERWONDERING, AFWEGINGEN DIENSTBAAR AAN MORELE ONTWIKKELING

Gewekte nieuwsgierigheid door ‘Trap naar stilte in opkamer’

Voortbordurend op figuur 1 met beschrijving, en de daar onderstreepte waarden, wil ik onderstaand een impuls geven om verwondering deel van ons te kunnen laten blijven. Het gaat dan om het blijven aanwakkeren van een manier van in het leven staan die ‘een begrip van de tijdgeest’, als een relevant centraal item, als het ware voor zich doet spreken. Organisaties moéten begrijpen dat hun bestaan niet voor niets aan de tijdgeest wordt ontleend.

Met de genoemde waarden heb ik een vereenvoudigd principe aangereikt. Dat is gebaseerd op een positieve attitude met aandacht voor het waarnemen en een belangrijk pleidooi voor het wederzijdse door middel van begrip en respect. Wat ik dan noem ‘de KRACHT in het individu die het mogelijk maakt zijn vermogen te activeren’.

Maar een waardenafweging is veel complexer. Wereldwijd kennen wij zo’n 500 waarden, die dan bij zowel het individueel als het in groepsverband definiëren daarvan (in die definitie) weer waarden in zich hebben. Zodoende benoem ik nog een paar fundamentele waarden die je blijven uitnodigen tot een verdieping van je/elkaars beleving. Ze zijn in verband te brengen met de hoogste niveaus van morele ontwikkeling (volgens Lawrence Kohlberg - 1929-1987). Dit postconventionele niveau houdt in grote lijnen in dat ‘1. Wat goed is, is in overleg overeengekomen’ én ‘2. Iets is goed omdat het niet tegen de eigen principes ingaat’. De kern van ‘1’ betreft ‘respect voor afspraken en mensen, die elkaar niet mogen misbruiken’ en ‘2’ betreft ‘het dragen van directe persoonlijke verantwoordelijkheid, met het staan voor de rechten van het individu’.

De hierna volgende waarden zijn mijns inziens nodig, vanuit het postconventionele niveau, goede feeling te hebben met de tijdgeest. Dit is dan weer noodzakelijk om veranderingen in de omgeving, die voor een organisatie van belang zijn, te kunnen verwerken in een cyclus die morele ontwikkeling ondersteunt. Het is een onvermijdelijk en daarmee noodzakelijk aandachtsveld geworden, want er is niet te ontkennen dat de huidige tijdgeest er een is van verwondering. Dit met enerzijds de baas moeten kunnen worden over ‘onterende gebeurtenissen als het niet kunnen pruimen van een zienswijze van andermans cultuur of ontwrichtende (groeps)verkrachtingen van compleet ontspoorde "idioten". Anderzijds moet het soelaas kunnen bieden aan ‘de mens die niet blijvend het klimaat mag blijven beïnvloeden én het tij moet keren om onszelf niet te doen verstrengelen in ons eigen afval’. Een drukke wereld met mensen op een kluitje vraagt een blijvend koppie erbij houden. Voor politiek indutten is geen tijd meer!

Het betekent uiteindelijk dat je goede waardenafwegingen moeten kunnen maken, vanuit:

  • Beschermer en boodschapper zijn voor de ontwikkeling van de beschaving, waarbij biologische, technische, sociale en economische systemen intelligent worden toegepast;
  • Anderen inspireren, bemoedigen en prikkelen om moeilijke omstandigheden te overstijgen;
  • Onbaatzuchtig kunnen zijn;
  • Bewust gebruik van omgangstaal én transformeren naar een gemeenschappelijke taal;
  • Vitaal zijn in het uitdrukken van sublieme waarheden;
  • Jezelf engageren tot het leven met verschillende culturen en daarin solidair

Met het gezamenlijk prioriteren van deze waarden zullen mens en organisatie echt met morele afwegingen moeten laten zien hoe we toe zijn aan een noodzakelijke waardengedreven maatschappelijke transitie! Dat betekent ook dat privé en zakelijk, vanuit wie we als mensen zijn, niet meer gescheiden kunnen worden gezien.

 

  1. Boek én Meer weten?
  2. Bovenstaande vond ook zijn oorsprong in 'Column (4): Tijdgeest' voor Maassluis.nu. Voor André's reeks klik HIER.