Hoe kom je tot een zinvolle dialoog in de zorg?

Door systemisch naar het evenwicht te kijken, wordt toegewerkt naar zelforganisatie: alleen die regels en functies worden ingevuld die het mogelijk maken dat het systeem als geheel vitaal blijft. Door systemisch te kijken kan een dialoog worden gevoerd op basis van communicatieve rationaliteit: hoe kan de interactie optimaal worden vormgegeven?

Optimalisatie van de dialoog in de zorg

Een zinvolle dialoog is gebaseerd is op het respecteren van de zienswijze van zorgverlener en zorgvrager. De vraag is dan hoe je dat doet. Zorgorganisaties worden bepaald door professioneel handelen. Er is sprake van een gelaagdheid tussen wetenschap, professie en praktijk. Dit impliceert dat steeds duidelijk  moet zijn waar verschillen/overeenkomsten zitten: wat is een wetenschappelijke, een professionele, een praktische vraag? Er is dus reflectie op drie niveaus is nodig. De drie niveaus zijn wel te onderscheiden, maar niet te scheiden: in de (door deze opzet reflectief gemaakte) werkelijkheid is sprake van een permanente uitwisseling in taal en gedrag tussen de drie niveaus.

Overbruggen van interpretatieverschillen

Eenzelfde uitdrukking kan in verschillende contexten worden gebruikt: de betekenis van die uitdrukking wordt bepaald door het gebruik ervan in verschillende contexten. Kennis- en werkpraktijken ontstaan in sociale interactie waarbij door te handelen oplossingen voor problemen worden gevonden.

Talen zijn geen verschillende collecties van aanduidingen voor dezelfde dingen, maar verschillende manieren om dingen te zien. Daarbij speelt dat het mensen eigen is de kijk op de werkelijkheid liever aan te passen bij de eigen overtuiging, dan bij (onloochenbare) feiten. Dit geldt voor zowel professional (professioneel standpunt) als cliënt (het leven als levenspad).

Baart: van dialoog en gedeelde besluitvorming is echter zelden sprake en dat kan ook helemaal niet. Het kennisverschil, het overzicht, de vertrouwdheid met alternatieven, de bekendheid met effecten zijn bij professionals veel te groot: de professional; weet het (altijd) beter. (Baart, 2018: 58). Er is daarom nauwelijks ruimte voor een ander taalspel. Het gebruikte begrippenapparaat kent daarmee de vorm van een ideologie.

Menselijk communicatie kent twee aspecten (Bateson). Het gaat om de informatie die wordt overgedragen en om de relatie waarbinnen die informatie wordt overgebracht. Spanning ontstaat als die twee aspecten niet met elkaar in overeenstemming zijn (Watzlawick).

Uit de taal die gesproken en geschreven wordt blijkt hoe de werkelijkheid wordt geïnterpreteerd, hoe met de werkelijkheid wordt omgegaan, wat in de wereld als bestaand wordt aangenomen en hoe men handelend in de werkelijkheid kan ingrijpen. Doordat ieder individu verschillende ervaringen heeft opgedaan en de beschikking heeft over een eigen (soortig) begrippenapparaat, zijn er dus minstens evenveel interpretaties van een gebeurtenis als er individuen zijn.

De zorgverlener dient de taal van de cliënt te leren

In de zorg is het de professional die duidt welke activiteiten plaatsvinden; de context ( wordt vaak vanwege tijdgebrek) als gegeven beschouwd. Voor een effectieve herinterpretatie is het nodig dat de zorgverlener de taal van de cliënt leert en daarmee de vooronderstellingen (opvattingen, uitgangspunten) van de cliënt.

De context van professionals wordt bepaald door het naleven van externe regels, waardoor het eigen waarnemings- en beoordelingsvermogen afneemt (Baart). In de zorg wordt een onderscheid gemaakt tussen’ zorgen dat’ en ‘zorgen voor’. Zorgen dat is gebaseerd op dingen, taken en zaken. Zorgen voor gaat over een ander zien, de moeite waard vinden en willen horen en begrijpen op mensen en hun belevingen (Baart).

Literatuur

 Baart, A. (2016). Over de nieuwe regels, gehoorzaamheid en verstandigheid. Utrecht:    stichting Presentie

Baart, A.  (2018). De ontdekking van kwaliteit. Theorie en praktijk van relationeel zorg geven. Amsterdam: Uitgeverij SWP

Bateson, G. (1972). Steps to an ecology of the mind. St. Albans: Paladin

Watzlawick, P., J. Helmet Beavin, D.D. Jackson. (1970). De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie. Deventer: Van Loghum Slaterus

Woldendorp,H. (2021). Technologische en sociale innovatie in de ouderenzorg. De impact van COVID-19. Amsterdam: SWP