Meerwaarde presentietheorie voor de zorg

Zorg is asymmetrisch: zij die zorg geven en zij die afhankelijk en aangewezen zijn op zorg van anderen. In zorg geven zit macht verborgen (Baart, 2018: 21). In de presentie-benadering komt een professional binnen zonder een vaststaande agenda (Baart,2011). De professional kiest voor een toegankelijke benadering. Het gaat erom jezelf aan te bieden en belangstelling te tonen. Kern is een open en vrije aandacht en erkenning en bevestiging wat de zorgvrager meedeelt. De professional probeert uit verhalen, gedrag en handelingen te reconstrueren wat de wereld voor betrokkene als kern heeft.

De kern van de presentietheorie

De kern van de presentietheorie is dat je als zorgverlener uitgaat van de ander en niet alleen van je eigen goede bedoelingen (Senge, 2015). De vraag die je vanuit de presentietheorie steeds weer moet stellen is of je eigen goede bedoelingen wel goed (genoeg) zijn in het geval van die specifieke patiënt en diens familie. Dat vraagt niet alleen goed luisteren en kijken, maar ook bereid zijn om de zorg daadwerkelijk aan te passen.

De professional heeft oog voor het netwerk en vervult daar een actieve rol in. Er is sprake van ongehaastheid en loyaliteit naar de cliënt. Baart: ‘de relatie is symmetrisch waar het gaat om de zeggenschap over na te streven levensdoelen, maar professioneel waar het gaat om de rollen’ (2011: 783). Zorgverlening is een vorm van dienstverlening, waarbij het eindproduct  niet altijd waarneembaar is: de dienstverlening vindt plaats in het communicatieve proces tijdens de dienstverlening wordt bijgeleerd; er is ruimte nodig.

De huidige zorgverlening kenmerkt zich door vier belemmeringen (Baart, 2011):

• Belemmerde toegankelijkheid: cliënten vinden het moeilijk om zorg te vinden
• Ontkoppeling van zorgtaken: zorgtaken en waarden lopen uit elkaar
• Toegenomen betekenis van bureaucratie: betrokkenheid, arbeidskwaliteiten, kernactiviteiten en verhalen worden versmald
• Misplaatste bedrijfsmatige inrichting van de zorgverlening: verwatering van onderscheid tussen een zorgdienst verlenen en produceren

De praktijk van de zorg is uitermate complex en vergt dan ook complex denken. Professioneel werk wordt complexer en ambivalenter (Kanne, 2016). Goede zorg kan nooit volgens een standaardmodel worden bepaald omdat iedereen anders is en geen enkele context hetzelfde. Dit betekent dat er tevens sprake kan zijn van conflicten van wat goed handelen in een bepaalde situatie is.

Een vraag is of kwaliteit een eigenschap van zorg is of juist de betekenis die de zorgverlener en/of de zorgontvanger op een bepaald moment aan die zorg hecht. Tijdens de zorgverlening komt de identiteit van iemand in beeld: door relationeel handelen gaat het om de identiteit van de zorgverlener en de zorgontvanger. Goede zorg is dan zorg die verwezenlijkt waar de ander mee instemt.  De beoordeling of zorg goed is hangt af van de situatie, de relatie tussen zorgverlener en zorgontvanger en het moment.

Relationeel zorg verlenen

De kern van de presentietheorie is relationeel zorg verlenen. De uitwerking van Baart vindt plaats op basis van relationeel zorg verlenen: het gaat om inzicht in de relatie en het begrip van de zorgontvanger voor de mogelijkheden van de zorgverlener

De relationele invulling van zorg kent vijf soorten relationele invullingen:

• Zorg die vanuit de relatie wordt vormgegeven: zorgbetrekking
• Zorg die als relatie wordt vormgegeven: zorgbetrekking
• Zorg die in relaties wordt gegeven: biografische betrekking
• Zorg die door relaties wordt gegeven: institutionele betrekking
• Zorg die met het oog op relaties wordt gegeven: finaliteitsbetrekking

Relatiegericht werken leidt tot resultaten die alleen op deze wijze kunnen worden bereikt: afstemming en voorkoming van mismatches, erkenning krijgen etc. Het zorgt tevens dat professionele bestendiging wordt teruggedrongen en voorkomt dat mensen te verafhankelijken.

Literatuur

Baart, A. (2011). Een theorie van de presentie. Den Haag: Boom

Baart, A.  (2018). De ontdekking van kwaliteit. Theorie en praktijk van relationeel zorg geven. Amsterdam: SWP

Kanne, M. ((2016). Co-creatie van goede zorg. Ethische vragen, moreel beraad en normatieve professionalisering in de zorg en het sociaal werk. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek, proefschrift

Senge, P., e.a. (2015) Presence. Een ontdekkingsreis naar diepgaande verandering in mensen en organisaties. Amsterdam: Academic service

Woldendorp, H. (2021).Technologische en sociale innovatie in de ouderenzorg. De impact van COVID-19. Amsterdam: SWP