verandermanagementGerda van Dijk  (2014) heeft in een oratie  een ecologische benadering uitgewerkt: het gaat om het functioneren van open, dynamische en complexe figuraties (ecosystemen), waarbij complexiteit het uitgangspunt is. Een ecosysteem benadert organisaties als levende configuraties met een groot aantal interacterende onderdelen. Organisaties hebben emergente eigenschappen (lerend vermogen). Organisaties zijn altijd onderhevig aan de onderliggende dynamiek in de tijd. Organisaties zijn onderdeel van grotere gemeenschappen. Ik werk het uit met als voorbeeld een gemeente.

 

Drie organisatielogica’s

De huidige tijd kenmerkt zich door veelal tijdelijke sociale netwerken als gevolg van individualisering, informalisering, informatisering, internationalisering en intensivering.  Gerda van Dijk (2014) praat over drie organisatielogica’s: productie, dienstverlening en kennis of innovatie. Deze logica’s zijn op verschillende momenten ontstaan en zijn afhankelijk van de tijdgeest meer of minder dominant.

Hoewel ze elkaar opvolgen, is het niet zo dat ze elkaar vervangen. De oudere vorm blijft onderdeel van de nieuwe vorm.  Een gemeente bijvoorbeeld kent meestal alle drie de organisatievormen: beheerstaken (groenvoorziening), diensten (paspoorten), innovatie (participatie). Dit betekent dat er verschillende praktijken zijn met verschillende talen.

 

Hoe doorbreek je managementpatronen?

Veel veranderprocessen gaan juist moeizaam omdat ze teveel vanuit dominante managementperspectieven wordt gestuurd. Management kent een dominant patroon van concepten:

  • strategie -> doelstellingen
  • structuur -> prestatiemeting
  • systemen -> beheersing

In de praktijk is de beheerskant vaak dominant. Bijvoorbeeld: als we innoveren wordt een Handboek voor innovatie opgesteld. Er is dus veel aandacht voor beheersing en aansturing. De (weerbarstige) werkelijkheid loopt echter vaak in de weg.

Het werken met planmatige verandering blijkt veelal niet toereikend in een complexe omgeving. Gemeenten en zorgorganisaties worden juist steeds meer geconfronteerd met complexiteit, dynamiek en veranderingen(Boonstra, 2000).

 

Hoe ga  je om met complexiteit?

Het gaat er dus juist om gebruik te maken van inzichten die het managen (ordenen) van complexiteit mogelijk maken. De complexiteit van onze omgeving is veel groter dan dat  mensen of organisaties daar één-op-één mee om kunnen gaan. Dat geldt ook weer voor bijvoorbeeld een gemeentesecretaris binnen een gemeente: die moet manieren vinden om de organisatie te begrijpen (en daardoor aan te kunnen sturen) zonder dat het alle details kent van mensen die in de operatie werken (Beer, 1985).

Het gaat steeds om de vraag wat een systeemonderdeel actueel en potentieel bijdraagt aan de levensvatbaarheid van de gemeente. Afhankelijk van de vaststelling van het systeem kan daarmee de relatie tussen burger, professional en lokale overheid nader worden ingevuld. Door systemisch te kijken kan een dialoog worden gevoerd op basis van communicatieve rationaliteit: hoe kan de interactie optimaal worden vorm gegeven.

Een levend bedrijf (De Geus) bestaat primair voor het overleven en verbeteren van zichzelf, om het eigen potentieel tot vervulling te brengen. Eén van de kenmerken van een is een voorzichtig financieel beleid gecombineerd met een open houding naar de omgeving (ecologische benadering).

 

Duurzaam verandermanagement

Principes voor een duurzame ontwikkeling zijn (Boulton, 2015): heb aandacht en respect voor de achtergrond van de gemeentelijke organisatie, bouw relaties zodat helder is/wordt wat werkt, zorg voor verbindingen met andere partijen en perspectieven; zorg voor een systemische benadering van verandering; zorg voor iteratieve verbindingen; kijk steeds om je heen waar veranderingen plaatsvinden

Door hiervan uit te gaan ontstaat een natuurlijke (systemische) vorm van organiseren die een begrippenkader als leef- en systeemwereld niet nodig heeft om te komen tot de optimale interactie tussen burgers, professionals en lokale overheid. Juist door vanuit een ecologisch (systemisch) perspectief te kijken ontstaan ‘natuurlijke’ vormen van samenwerking.

 

Literatuur

Beer, S. (1985). Diagnosing the system for organizations. Chichester (GB): John Wiley & Sons Ltd.

Boonstra, J J. (2000).  Lopen over water. Over dynamiek van organiseren, vernieuwen en leren. Rede, Universiteit van Amsterdam

Boulton, J.G., P.M. Allen en C. Bowman. (2015). Embracing complexity: strategic perspective for an age of turbulence. Oxford: Oxford University Press

Dijk, G. van. (2014). Organisatie ecologie: eenvoud in complexiteit. Rede: Tilburg University

Geus, de A. (1997). De levende onderneming. Over leven en leren in een turbulente omgeving. Schiedam: Scriptum

Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP

Woldendorp, H. en J. Hoekman. (2019). De weerbarstige praktijk. Een evolutietheorie van het sociaal domein. Amsterdam: SWP