Wat gebeurt er in een omgeving met veel veranderingen: niemand kan de toekomst voorspellen, dus welke principes kunnen dan gehanteerd worden voor een nieuwe inrichting van bijvoorbeeld het zorgdomein.

 

Evolutionair kijken

organisatieverandering

De principes van natuurlijke evolutie komen hier als handvatten om de hoek: door natuurlijke selectie van de meest succesvolle mutaties (lees: best practices) en de kern van deze nieuwe vorm te dupliceren en verfijnen, ontstaat een nieuwe standaard die ervoor zorgt dat een organisme overleeft en zelfs weer dominant kan worden. Dit is een natuurlijke gang van zaken, waarbij een groot beroep wordt gedaan op het adaptieve vermogen van de entiteit in het algemeen.

De evolutionaire ontwikkelingen in de natuur kunnen inzichten bieden hoe we organisaties inrichten (Poelman: 2017). De uitwerking ervan vindt plaats in een innovatie methodiek die bionica (bios: leven; technica: techniek) wordt genoemd. Bionica stroomlijnt het innovatieproces door gericht te zoeken naar bestaande oplossingen in de natuur en deze te vertalen naar menselijke techniek. Bionica is leren van de natuur (Videler: 2010).

Malik (2015) geeft aan dat de natuur drie grondkenmerken kent: complexiteit, informatie en ordening. Kern is dat een systeem in staat zichzelf te reguleren, zichzelf te sturen, zichzelf te veranderen, zichzelf te repareren en zichzelf te ontwikkelen.

 

Perspectiefverbreding

Morgan (1986) kwam met het idee dat je vanuit verschillende perspectieven naar organisaties kunt kijken. Organisaties worden bijvoorbeeld gezien als een organisme: ze ontstaan, groeien en sterven. Ze bestaan in een omgeving waarvan ze afhankelijk zijn om te overleven. Het gaat om overleven, relaties tussen organisatie en omgeving en organisatorische efficiëntie. De nadruk wordt bij deze metafoor gelegd op het begrijpen van relaties tussen organisaties en hun omgevingen, waarbij de organisatie een open systeem is dat beïnvloed wordt door de omgeving en andersom.

Wanneer organisaties gezien worden als hersenen, gaat het om de focus op informatieverwerking, leerprocessen, intelligentie, flexibiliteit, innovatie en zelfregulering.  Door de breinmetafoor wordt de focus op leren, zelfregulatie en innovatie gestimuleerd. De aandacht wordt gericht op hoe strategie moet worden geformuleerd, waarbij niet gefocust wordt op doelen, maar op grenzen. Verder is er aandacht voor nieuwe technologieën, die nieuwe kansen en mogelijkheden kunnen bieden.

Zijn metafoor ‘organisatie als flux en transformatie’ kijkt naar het veranderen van organisaties, en daarbij vooral naar de manier waarop dat gebeurt. De organisatie wordt gezien als een zelf voortbrengend systeem. De metafoor helpt de aard en herkomst van verandering te peilen, zodat de logica ervan ingezien kan worden. De verschillende manieren om verandering te bekijken geven verklaringen over de relatie tussen wat we waarnemen en dat wat onder het waarneembare ligt.

 

Gebruik de systeembril

Waar het om de toepassingen van deze ideeën gaat, maak ik gebruik van de systeemleer. Kern ervan is dat de onderdelen van een systeem minder belangrijk zijn dan hoe die onderdelen verbonden zijn. Informatie is bepalend voor de ordening en organisatie van die onderdelen. Door de voortdurende maatschappelijke ontwikkelingen is het verstandig een open systeem benadering te hanteren die vergelijkbaar is met de ontwikkeling van het evolutionaire systeem. Er is geen einde of einddoel.

Vanuit bionisch perspectief kent een zorgorganisatie ‘organen’ als het personeelsbeleid, beleid en uitvoering. Het zenuwstelsel van de organisatie wordt gevormd door het managementsysteem. Het managementsysteem kent 5 kerntaken: zorgen voor doelen, organiseren, beslissen, controleren en mensen ontwikkelen (Malik, 2015).

 

Literatuur

Malik, F. (2015). Navigieren im Zeiten des Umbruchs. Die Welt neu Denken und Gestalten.  Frankfurt/New York: Campus Verlag

Morgan, G. (1986). Images of organization. Beverly Hills: Sage Publications

Poelman, Y. (2017). De natuur als uitvinder. Miljarden jaren aan innovatie gratis beschikbaar. Amsterdam: Uitgeverij Carrera

Videler, J.J. (2010). Bionica. Leren van de natuur. Amsterdam: Uitgeverij Atlas

Woldendorp, H.  en J. Hoekman (2019). De weerbarstige praktijk. Een evolutietheorie van het sociaal domein. Amsterdam: SWP