Beweging naar variëteit

Organisaties en professionals worden geconfronteerd met innovaties die sneller gaan dan ze met de huidige organisatievormen kunnen verwerken. Er is daardoor een beweging naar toenemende variëteit, onder meer veroorzaakt doordat de zorgvragers in de gezondheidszorg steeds meer nadruk leggen op de eigen (individuele) autonomie. De systeemtheorie laat de onderliggende patronen van het omgaan met variëteit zien en hoe je evenwicht aanbrengt tussen een veranderende omgeving en de wijze waarop de eigen organisatie daarmee omgaat. Centraal in de systeemtheorie staan interacties: op abstract niveau blijken die op verschillende systeemniveaus (individu, team, directie, organisatie) hetzelfde te zijn (recursiviteit).
 

 

Vitale systemen

De systeemtheorie is ook goed toepasbaar op organisaties en kan dan ook helpen nieuwe organisatievormen en modellen te ontwikkelen, waarin binnen een systeem met hoge complexiteit vitaal en levensvatbaar is georganiseerd. Vitale systemen (lees: organisaties en samenwerkingsvormen) zijn immers in staat om in evenwicht te blijven, ook als de complexiteit toeneemt. Elk systeem kent vele subsystemen (lagere recursieniveaus) en maakt onderdeel uit van andere systemen (hogere recursieniveaus).

Inzicht in systeempatronen

Bij snelle veranderingen zien we in onze praktijk dat organisaties er moeite mee hebben. Er wordt gekozen voor interventies die bekend zijn van andere organisaties, maar die niet wezenlijk passen bij de eigen organisatie. Anders gezegd: er is onvoldoende zicht op de onderliggende systeempatronen. Een effectieve aanpak dient gebaseerd te zijn op inzicht in hoe systemen werken. Er is inzicht nodig in de systeemgevolgen van toenemende variëteit, hoe je evenwicht met de omgeving bereikt en hoe je op de verschillende systeemniveaus systemisch intervenieert.

Van volgorderlijkheid naar gelijktijdigheid

Het systeemperspectief helpt in feite de vraagstukken te ontrafelen en duidelijk te maken waar de discussie binnen het systeem over zou moeten gaan. Op alle niveaus overigens. Dat zie je dan ook gebeuren. In een ziekenhuis gaat het bijvoorbeeld over het optimaliseren van de processen, maar vindt tegelijkertijd een debat over de toekomst plaats, waarin mogelijk andere organisatieprincipes dan de huidige (bijvoorbeeld Value Based Healthcare) een rol spelen.

Keuzes over de toekomst zijn direct gekoppeld aan de belangen van individuele medisch specialisten. Terwijl het ziekenhuis met deze en nog meer vraagstukken worstelt, doet de regionale samenwerking rondom specifieke patiëntgroepen zijn intrede.

 

Literatuur

Beer, S. (1981). Brain of the firm 2nd edition. Chichester (GB): John Wiley & Sons Ltd.

Beer, S. (1985). Diagnosing the system for organizations. Chichester (GB): John Wiley & Sons Ltd.

Jeninga, A. en H. Woldendorp.(2019). Dit is waardegedreven zorg. Veranderen vanuit systemisch perspectief. Amsterdam: SWP

Woldendorp, H. en AS. Jeninga.( 2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP