Waar hebben we bij beoordelen van situaties en mensen mee te maken?

De antropoloog Lyall Watson: Als ons brein zo simpel was dat we zouden kunnen begrijpen, dan waren we zo simpel dat dat niet kon.

Gebruik eigen theorieën

Bij het beoordelen van situaties en mensen maken we (impliciet) gebruik van theorieën. Waar we ons niet van bewust zijn dat veel van die theorieën eerder magisch dan wetenschappelijk denken zijn. Het begint al dat we niet weten dat het om theorieën gaat; we denken dat het ‘feiten’ over de wereld zijn. Wanneer iemand zich anders gedraagt dan de theorie voorspelt gaan we ervan uit dat er iets mis is met die persoon en niet met de theorie. Voorbeeld: iemand krijgt salarisverhoging maar dat leidt niet tot extra activiteiten. Hoe kan dat?

We denken vaak dat onze theorieën veel beter zijn dat ze zijn. We overschatten daarom ons inschattingsvermogen. Voorbeeld: ongeveer 90% van de (mannelijke) autorijders denkt dat ze beter rijden dan het gemiddelde. Onze theorieën hebben de neiging normatief te worden: het moet zo zijn. Dat richten we vooral op gedrag. Onze vraag is dan: waarom doen ze niet ‘normaal’.

Veel van onze theorieën zijn gebaseerd op een beperkt aantal ervaringen en zijn niet toepasbaar op een gevarieerdere context. Dat speelt vooral bij diversiteitsvraagstukken.

Psychologie rond management

Naar organisaties vertaalt bovenstaande zich ook naar managementpsychologie. Daar is een veelheid aan literatuur voor. We zien dan twee zaken: de gebruikte opvattingen worden verder niet gemeten (mens gerelateerde interventies: wat is de meerwaarde van een opleiding conflicthantering?). Aan de andere kant zien we dat wel gemeten wordt, maar dat richt zich op wat eenvoudig kwantitatief in beeld gebracht kan worden. In de zorg wordt vaak een activiteit gemeten en betaald. Dat is echter niet mogelijk voor bijvoorbeeld het resultaat van preventie. Daar gaat dan ook vrijwel geen geld heen.

De goede vragen

Wat te doen: toch maar weer naar de filosofie om daar in ieder geval de goede vragen te stellen. Laten we COVID 19 als voorbeeld nemen (tegenstanders vaccinatie): waarom handelen tegen ons belang in? ; wat motiveert mensen om tot daden te komen? ; kun je iemand overtuigen zijn of haar mening te wijzigen?; waar liggen de grenzen van rationaliteit?; zijn we van natuur op samenwerking gericht (periode van jagers en verzamelaars) of meer op competitie?

Literatuur

Gibbons, P. (2019). The science of organizational change. Hoe leaders set strategy, change behavior and create an agile culture. Phronesis Media

Watson, P. (2005). Ideeën. De geschiedenis van het menselijk denken. Utrecht: Spectrum