Waarom is het handig rationeel te zijn

‘Bevind je je in een kuil, stop dan met graven’

Rationaliteit is het vermogen om kennis te gebruiken om doelen te bereiken. Mensen zijn het meest irrationeel als ze hun eigen opvattingen verdedigen. We zijn geneigd te voorkomen dat we pijnlijke maatregelen moeten nemen die achteraf niet nodig bleken te zijn. De consequentie hiervan is dat we zien wat we willen zien en de rest negeren.

Mensen maken gebruik van twee cognitieve systemen. Systeem-1-denkers gebruiken intuïtie, en doen dingen automatisch en zijn emotioneel. Ze hebben (gesloten) denkbeelden. Systeem-2-denkers zijn langzaam, rationeel, reflectief en beredenerend. Ze hebben een meer holistische benadering bij het oplossen van problemen .

Mensen maken ‘causale interpretaties’ van wat in feite, willekeurige gebeurtenissen zijn. En bij het vertellen van verhalen over gebeurtenissen waar je bij betrokken bent, ben je meestal te optimistisch en vatbaar om je talenten te overschatten ten opzichte van die van anderen. Systeem 1 springt graag op het eenvoudige antwoord, dus als er snel een schijnbaar juiste oplossing verschijnt wanneer je voor een uitdaging staat, zal systeem 1 standaard op dat antwoord komen en zich eraan vastklampen, zelfs als latere informatie het verkeerd bewijst.

Als je mensen wilt overtuigen, doe je een beroep op hun systeem-1-voorkeur voor eenvoudige, gedenkwaardige informatie: gebruik een vet lettertype in rapporten, probeer rijmende slogans in advertenties en maak de naam van je bedrijf gemakkelijk uit te spreken. Systeem 1 heeft de voorkeur voor aan de wereld te worden gekoppeld en voor zinvol, dus als je te maken hebt met twee verschillende feiten, zal het aannemen dat ze verbonden zijn. Het is bedoeld om uitleg over oorzaak en gevolg te bevorderen.

Het beoordelen van of iets waarschijnlijk is wordt vooral bepaald door het gemak waarmee iemand zich een voorbeeld voor de geest kan halen. Instinctief komen we uit bij onze indrukken en stellen niet vast over hoe vaak eigenlijk iets voor komt in de werkelijkheid. Uit een onderzoek naar het effect van tornado’s in bepaalde gebieden blijkt dat mensen denken dat ze meer kans lopen om door een tornado om te komen dan door astma. Astma is echter tachtig maal zo dodelijk.

Black Lives Matter is gebaseerd op een aantal incidenten, waardoor het beeld is ontstaan dat Afro-Amerikanen een groter risico lopen door de politie te worden doodgeschoten. Gemiddeld worden er jaarlijks in de Verenigde Staten 65 ongewapende Amerikanen van alle rassen door de politie gedood, van wie er 23 Afro-Amerikaan zijn. Dit betekent dat het om 0.3% van de 7500 door moord omgekomen Afro-Amerikanen gaat.

Bij het beoordelen van risico’s laten we ons leiden door beschikbaarheid: we mijden veilige vliegtuigen en kiezen voor gevaarlijke auto’s (inzake het aantal ongelukken) die we append besturen.

Zodra we een patroon verwachten, letten we op de voorbeelden en kijken niet naar tegenvoorbeelden of prevalentie. De voorspellingen van een helderziende worden vaak bepaald door degene die zijn uitgekomen. Ze worden meestal niet gedeeld door het aantal voorspellingen die zowel wel als niet zijn uitgekomen.

Literatuur

Kahneman, D. (2011). Ons feilbare denken. Amsterdam: Business Contact

Pinker, S. (2021). Rationaliteit. Wat rationeel denken is en waarom we het meer dan ooit nodig hebben. Amsterdam: Atlas Contact

Woldendorp,H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP