Waarom is inzicht in metaforen belangrijk?

Gebruik metaforen

Om complexiteit in organisaties te begrijpen worden vaak metaforen gebruikt. Uit de Managementboek top 100: ‘mijn baas draagt ook een onderbroek’, ; als de koning je klant zou zijn’; wacht niet op de wind, ga roeien’. Metaforen zorgen voor een bepaald kader. Belangrijk is te beseffen dat iedere metafoor een eigen begrenzing biedt. Die begrenzing is van invloed op het zien van je Big Picture.

Een metafoor bepaalt de waarneming van de eigen organisatie en de omgeving. Ideeën van buitenaf worden beoordeeld op basis van de ideeën die men al heeft. Complexe organisaties kenmerken zich vaak door acties die voor de medewerkers onbegrijpelijk zijn.  In complexe organisaties is sprake van 'onbedoelde gevolgen'. Een complexe organisatie kan worden beschreven als een theater. Wat is een theater: een spel, een toneel, acteurs, een regisseur, een bestuur, geld, kostuums, publiek etc. Al deze elementen worden echter pas een theater als zij bijdragen tot de uitvoering.

Omschrijving organisaties

Complexe organisaties zijn hiermee culturele fenomenen. Metaforisch kunnen ze omschreven worden instrumenten die een rationeel doel hebben, maar ook als een  samenspel van organisch gegroeide interne en externe verbindingen. Het is dus niet eenvoudig te beschrijven wat een complexe organisatie is.

Wat helpt is er achter proberen te komen of sprake is van gedeelde betekenisgeving (via metaforen). Betekenissen worden gecreëerd, onderhandeld en verfijnd. Het is een continu dynamisch proces. Taal creëert betekenis, maakt onderscheid, categoriseert en identificeert. Iedere keer als je iets zegt, laat je (onbewust) zien hoe je naar de wereld kijkt.

Verwoording werkelijkheid

Ook hier geldt weer dat de organisatiewerkelijkheid niet een gegeven is, maar wordt gevormd door onze waarnemingen en verwoording ervan. Doordat taal samenhangt met onbewuste overtuigingen, is het daarom van belang om je af te vragen wat je eigen verhaal is. De beschrijving van een complexe organisatie start dus met het eigen verhaal. De kunst is om tot en gedeeld verhaal te komen.

Dat verhaal bestaat uit verschillende vormen van betekenisgeving waarmee mensen informatie uit hun omgeving interpreteren en omzetten tot een gecreëerde werkelijkheid. Die werkelijkheid is vervolgens richtinggevend voor handelen. En door handelen wordt het gecreëerde werkelijkheidsbeeld weer versterkt en ontstaat een gedeelde context.

Zien en handelen

Het resultaat van organiseren en betekenisgevingsprocessen is niet alleen een metaforisch beeld van de werkelijkheid, maar ook het handelingsrepertoire dat passend is in die werkelijkheid. Herhaling van gedrag leidt tot routines die bijdragen aan een grotere mate van stabiliteit, die weer leiden tot patronen in organisaties. Die patronen kennen weer een dynamisch karakter.

Ons handelen vindt plaats binnen de grenzen van de reeds gecreëerde werkelijkheid, en werkelijkheden worden in handelen gecreëerd. De wereld wordt zo steeds begrepen binnen de kaders die daarvoor gevormd zijn en hoe vaker dit gebeurt, hoe sterker die kaders worden bevestigd. Metaforen kunnen een statisch karakter krijgen die veranderingen blokkeren.

Daarom is het belangrijk om metaforen steeds weer kritisch te bekijken. Je moet ze in feite kunnen lezen om te beoordelen of ze nog passen in de context die voortdurend weer wijzigt.

Literatuur

Brunsson, N. (1989). The organization of hypocrisy. Talk, decisions and actions in organizations. Chicester: John Wiley & Sons

Czarniawsky-Joerges, B. (1992). Exploring complex organizations. A cultural perspective. Newsbury Park: Sage, 1992

Woldendorp, H.,  H.de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022).  Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP