Kunnen we omgaan met onze eigen onzekerheid en die van de ander?

Kunnen we onze opvattingen wijzigen?

Wat betekent het eigenlijk als we zeggen dat we onze mindset hebben veranderd? Een vertrekpunt kan zijn dat we accepteren dat subjectieve werkelijkheid en objectieve werkelijkheid niet hetzelfde zijn. Daaruit volgend is dat wat we als werkelijkheid zien niet een replica van die werkelijkheid is maar een representatie. Dat betekent weer dat onze hersenen bij onzekerheid de meest waarschijnlijke weergave van de werkelijkheid geven gebaseerd op eerdere ervaringen.

Reactie op vaccinatie COVID-19

Een voorbeeld: de reactie op COVID-19 vaccinaties. De meeste mensen zijn geen experts op het gebied van vaccineren. De verkregen informatie kon dus verschillend geduid worden. Daarom werden de nieuwe vaccinaties tegen COVID-19 geplaatst in het licht van eerdere ervaringen met vaccinaties en hun beoordeling van contacten met artsen en verpleegkundigen.

Voor een deel was daarom de afweging dat de vaccinaties waarschijnlijk veilig en effectief waren. Mensen met eerdere negatieve ervaringen waren ofwel aarzelend, negatief of gingen uit van een complot. Beide groepen waren van mening dat de andere groep ‘niet spoorde’. We vinden het namelijk ontzettend ingewikkeld om te denken dat onze conclusies niet op juiste feiten gebaseerd zijn.

De eigen waarnemingen zijn dominant

In het hiervoor geschetste perspectief is onze binnenwereld een verzameling van eerder opgedane ervaringen die hebben geleid tot onze opvattingen, vooroordelen en waarden. Onze waarnemingen bepalen daarmee onze meningsverschillen. Dat wordt versterkt in de context van onzekerheid. Als we daarmee geconfronteerd worden beseffen we vaak niet dat we onzeker zijn. Daarom beseffen we ook niet dat onze waarnemingen van invloed zijn bij wie we willen horen, wie we vertrouwen etc.

Daarom heeft het aandragen van bewijs dat de ander ongelijk heeft weinig meerwaarde. Dat bewijs wordt namelijk geduid vanuit onze binnenwereld. Anders gezegd: de argumenten die jij aandraagt om de ander te overtuigen dat deze ongelijk heeft, worden spiegelbeeldig gedeeld.

Zoeken naar metaniveau

Hoe kom je hier bij onzekere contexten nu uit? De meest intelligente route (die best lastig is) is op een metaniveau met elkaar te praten. Het gaat dan om inzicht te krijgen in welke vooronderstellingen iedereen hanteert. Op basis van dat inzicht is het misschien mogelijk te kijken waarom ik/jij een bepaald standpunt inneem(t). Dat is dan de basis voor een verder gesprek.

Het beargumenteren van conclusies is dus weinig vruchtbaar. Het gaat er niet om wat iemand waarneemt, maar hoe en waarom ze zien wat ze zien.

Literatuur

McRaney, D. (2022). How minds change. The surprising science of belief, opinion, and persuasion. New York: Portfolio

Woldendorp, H.,  H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022).  Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP