De (on)macht van denkpatronen

Welk denkpatroon hanteren we?

Stel dat het waar is dat onze wereld voor grote uitdagingen staat, dan is het enigszins bevreemdend dat de oplossing voor die uitdagingen gezocht wordt met instrumenten die de afgelopen twee eeuwen zijn ontwikkeld. Anders gezegd: hanteren we wel de goede denkpatronen?

Kleine ijstijd (1570 – 1700)

Wij benaderen vraagstukken met bepaalde beelden. De vraag is of die beelden voldoende overtuigingskracht hebben om tot daadwerkelijke veranderingen te komen. De toekomst is het beste gebaseerd op de situatie zoals hij op dit moment werkelijk is en niet zoals die was: in de 17e eeuw was er ook een klimaatverandering (kleine ijstijd). Ook toen werd er verschillend over gedacht: ‘er zijn tegenslagen zonder kometen en kometen zonder tegenslagen’.

Wat levert het op?

Handig is wel om op onze denkpatronen te reflecteren. In een markteconomie gaat het vaak om de vraag: wat levert het op? Als dat het denkpatroon is, dan is er weinig oog voor de diversiteit en de verbinding tussen onderdelen voortvloeiend uit die diversiteit. Is bos alleen hout of ook een manier om naar het tegengaan van klimaatverandering te kijken? Natuurlijke systemen worden gekenmerkt door diversiteit en zelforganisatie. Als geheel is het een efficiënt systeem.

Met taal drukken we uit wat we willen bereiken. Het formuleren van een denkpatroon impliceert dat daarmee de grenzen van het denken in kaart wordt gebracht. Dat beperkt uiteraard dan ook de mogelijkheid om over de vormgeving van de toekomst na te denken.

Systemisch perspectief

Als je systemisch kijkt zie je veranderingen op bijvoorbeeld het gebied van communicatievormen, betrekkingen, arbeidsroutines, machtsstructuren en vormgeving van infrastructuur en leefomgeving. Vanuit dat systemische perspectief zijn bepaalde technologieën meer interessant dan andere. Denk aan het effect van thuiswerken door de mogelijkheden van digitalisering.

Vanuit die systemische blik is het mogelijk de vraag te stellen hoe je de wereld zou inrichten als je niet wist welke positie je in die wereld zou innemen (dus niet: geboren in Nederland; welvarende ouders etc).

Literatuur

Blom, P. (2017). De opstand van de natuur. Een geschiedenis van de kleine ijstijd (1570 -1700) en het ontstaan van het moderne Europa. Amsterdam: De Bezige Bij

Göpel, M. (2021). Onze wereld nieuw denken. Amsterdam: Pluijm

Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP