Van kansarm naar gelijkwaardig

Complexe omgeving

De omgeving waarin we opgroeien is complex en dynamisch. De werkelijkheid om ons heen vormt een complexe samenhang van interacties. Prestaties zijn in hoge mate afhankelijk van waar en wanneer je bent geboren, welk netwerk tot je beschikking stond, wie in je geloofde en wie je stimuleerde en ondersteunde. Daarbij bestaat het leven voor een (groot) deel uit ploeteren.

Kansarm en kansrijk

Verschillen tussen kansarm en kansrijk worden door die samenhang van interacties bepaald. Het is niet zozeer het eigen succes maar het boffen dat je je in een bepaalde context hebt kunnen ontwikkelen. Daarom is invulling van die context vanuit een gelijkwaardig perspectief zo belangrijk. Nu wordt nog veel gekeken naar factoren in de persoon die iemand kansrijk of kansarm hebben gemaakt. Dat doet echter geen recht aan die complexe samenhang die hiervoor is beschreven. Inzicht in (on)mogelijkheden van mensen vloeit voort uit kunnen nadenken over complexiteit.

Verbinding individu en context

Het is vanuit dit perspectief logisch om de gezondheidszorg veel meer vanuit de verbinding tussen persoonlijke kenmerken en sociale omstandigheden in te richten. Een integrale aanpak biedt veel betere mogelijkheden om gezondheidsachterstanden te verminderen.

Het gaat daarbij om beleid op het gebied van fysieke en sociale omgeving (schone lucht, groene omgeving, sociale contacten), participatie (werk en inkomen, armoede bestrijding, schuldhulpverlening), gedrag en vaardigheden (versterken van zelfvertrouwen en gezondheidsvaardigheden), preventie en zorg (zorg die aansluit bij de burger en oog heeft voor de sociale oorzaken van ziektes).

Verstaan van de ander

Een kansarme positionering in de samenleving wordt juist gekenmerkt door de combinatie van ongunstige omstandigheden. De huidige gezondheidszorg is regelmatig onvoldoende aangesloten op mensen die in een kansarme situatie zitten: adviezen zijn nogal eens niet te begrijpen, of onuitvoerbaar in het dagelijks leven, en er is onvoldoende aandacht voor de (psychosociale) oorzaak van ziektes. Daarbij komt dat organisatie van de gezondheidszorg ingewikkeld is en informatie over gezondheid voor veel mensen onbereikbaar, onbegrijpelijk of niet uit te voeren in de eigen situatie. Daar bovenop wordt de toegang nog beperkt door financiële drempels zoals het eigen risico en eigen bijdragen.

Juist om iedereen gelijkwaardige mogelijkheden te geven is aandacht nodig voor de complexiteit van levens. Daarbij gaat het vooral om aandacht voor de sociale omgeving die zorgt verdere achterstanden in gezondheid en mogelijkheden. Op die manier kun je een vertrekpunt als kansarm beter omzetten naar positionering die gelijkwaardig(er) wordt.

Literatuur

Muijsenbergh, M. van den. (2018). Verschil moet er zijn! Oratie, Radboud Universiteit

Scheepers, F. (2021). Mensen zijn ingewikkeld. Amsterdam: Arbeiderspers

Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP