Waarom beleid in de zorg soms toch nog lukt.

Impact beleidsideeën?

Het Nederlandse zorgstelsel is gebaseerd op een aantal principes: toegang tot zorg voor iedereen, ook financieel, solidariteit via een voor iedereen verplichte en toegankelijke zorgverzekering, en goede kwaliteit van zorg. Dat doen we in een systeem van gereguleerde marktwerking. Beleid in dit systeem wordt vooral bepaald door bestuurders en managers. De rol van professionals is beperkt. Het vertrouwen in  professionals is laag. Veel systeeminterventies zijn veroorzaakt door de invloed van lobbyisten (zie de huidige discussie over het vestigingsbeleid).

Het zou handig zijn om van te voren inzicht te hebben in de beleidsideeën die aan de inrichting van het zorgstelsel ten grondslag liggen. Op afstand gezien gaat het om het zoeken naar een nieuwe balans tussen het bevorderen van doelmatigheid met tegelijkertijd een goede toegankelijkheid (zorgplicht bij de zorgverzekeraars) en kostenbeheersing (werken met zorginkoopcontracten).

Mechanismen

Het beleidssysteem kent voor professionals een aantal mechanismen: professionals werken binnen de context van instituties (zorgverzekeraar, IGJ etc.). De spelregels liggen vast in wet- en regelgeving. Professionals werken echter op basis van expliciete en impliciete waarden. De optelling van deze mechanismen leidt uiteindelijk tot een al dan niet werkend systeem.  Hierbij is sprake van een non-lineair beleidsproces. Dit wordt veroorzaakt door onderlinge afhankelijkheden, gedrag van actoren, verschillen in decentrale uitvoering, de keuzes die organisaties en individuen maken en de impact van de digitale transformatie.

Lineair of non-lineair?

Veel strategieontwerpen worden echter nog gekenmerkt door een lineaire opzet. Op basis van aannames wordt gekomen tot een extrapolatie. Lineaire extrapolaties blijken echter niet te kloppen omdat ze geen zicht hebben op het effect van individueel gedrag (stijging van zzp ‘ers) en technologieën en problemen die exponentieel stijgen. In de context van de digitale transformatie bijvoorbeeld wordt beleidsvorming bemoeilijkt doordat in organisaties steeds de fout gemaakt wordt lineaire extrapolaties te maken voor technologieën die momenteel juist exponentieel groeien.

Sturen op waarde

De invoering van gereguleerde marktwerking gericht op concurrentie lijkt steeds meer een weinig vruchtbare benadering. Veel vruchtbaarder is een beleidssysteem gericht op samenwerking met als fundament waarde gedreven zorg. Dan komt de professionele blik, de blik van de patiënt/cliënt, de blik van kwaliteit en de blik van optimalisering bij elkaar. Dat gaat tot een rolverandering van instituties leiden.

Wat moeten we dus (onder meer) doen? Breng interdependenties in beeld: hoe ziet de interactie tussen professionals, cliënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars er uit. Welke structuren zijn vormgegeven door instituties (IGJ, ACM) en waar zitten effectieve interventies. Beoordeel interventies of ze een bijdrage leveren aan waardecreatie.

Literatuur

Jeninga, A. en H. Woldendorp. (2019). Dit is waardegedreven zorg. Veranderen vanuit systemisch perspectief. Amsterdam: SWP

Jeninga, A. en H. Woldendorp. (2022). Ontwerp voor digitale transformaties van (zorg)organisaties. Amsterdam: SWP

Jong, J.D. (2020).  Sturen met zorg. Oratie, Maastricht University