Emergente eigenschappen

eigen situatieSysteem denken maakt het mogelijk om op een nieuwe manier naar situaties te kijken. Ieder systeem wordt bepaald door een grens. Buiten de grens gaat het om de omgeving van het systeem. Een model heeft tot doel om te begrijpen hoe systemen emergente eigenschappen creëren. Een model kent grensafbakening: waar ligt de grens van het systeem bij het creëren van emergente eigenschappen? Het gaat er om het verschil in beeld te krijgen dat het verschil maakt.

Model versus werkelijkheid

Holisme is een denkpatroon dat is ontworpen om je aandacht te richten op waar emergente eigenschappen het gemakkelijkst te zien zijn (systeem als geheel). Emergentie is het proces waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan door de interactie tussen kleine entiteiten die deze eigenschappen niet bezitten. Het is het model dat bepaalt wat kan worden waargenomen. Managers maken vaak de fout dat het model juist is en slagen er niet zich aan te passen aan de werkelijkheid. De meeste verandermodellen werken niet omdat ze niet ingaan op de werkelijkheid.

‘Meer dan’

Het geheel is hiermee meer dan de som van de delen. Emergent gaat om ‘meer dan’. Als definitie geldt: emergent is de eigenschap van een systeem dat niet de eigenschap van één van de delen van het systeem is en dat niet van te voren voorspeld kon worden door het begrijpen van ieder systeemonderdeel apart.

Alle levensvormen hebben de emergente eigenschap van leven. Klimaatverandering is emergent. Emergentie volgt uit: doel van een systeem is wat het doet. Ieder effectieve regelaar van een systeem moet een model hebben van het systeem dat gereguleerd wordt (Conan-Ashby Theorem). Anders gezegd: de eigen vaardigheid om om te gaan met welke situatie dan ook is afhankelijk van het mentale model dat iemand van die situatie heeft. Het modelleren is systemisch gericht op onderliggende patronen en hoe die gedrag beïnvloeden.

Belang van relaties

Zodra je inzicht hebt in de relatie tussen het systeem en emergentie kun je het systeem wijzigen om de emergentie te veranderen. Dit is noodzakelijk om klimaatverandering te kunnen bestrijden.

Door onderdeel van een systeem te zijn worden mensen beperkt in wat ze zien, voelen en denken. De relatie tussen systeem en emergentie is dynamisch (je kunt lachen; je kunt huilen). Emergentie kent verschillende onzekerheden: van de emergentie zelf, van de waarneming van de emergentie en de validiteit van onze modellen van systemen.

Context

Het is het model dat bepaalt wat kan worden waargenomen. Wanneer je een systeem probeert te begrijpen kan de betekenis van het systeem alleen gevonden worden in zijn context: hiermee is een context onvermijdelijk verbonden met het systeem.

Literatuur

Hoverstadt, P. (2022). The grammar of systems. From order to chaos  & back.  Scio Publications

Woldendorp, H. en A. Jeninga. ( 2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP