Digitale transformatie

De impact van de digitale transformatie verhoogt de complexiteit van wat er om ons heen gebeurt en raakt ons allemaal. In ons boek ‘Zie je Big Picture’ hebben we uitgewerkt dat het gaat om je identiteit, inzicht en initiatief in samenhang vorm te geven. Hiermee onderken je patronen en kun je de context waarin je werkt en leeft duiden.

Populariteit

Bij die digitale transformatie komt er ook weer meer belangstelling voor een cultuur die hier mee om kan gaan. Die belangstelling vertaalt zich in de toepassing van antropologische inzichten op organisaties. Op dit moment is bijvoorbeeld het nieuwe boek van Jitske Kramer (Tricky Tijden 2024) populair. Antropologie is een wetenschap die periodiek weer populair wordt (ik heb het zelf gestudeerd). Onderzoek in Nederland richtte zich eerst op gemeenschappen voordat organisaties in beeld kwamen.

Van gemeenschap naar organisatie

antropologische inzichtenAntropologisch onderzoek met betrekking tot Nederland is gestart in 1952. In dat jaar arriveert vanuit New York het echtpaar Dorothy en John Keur in Drenthe. Ze hebben het dorp Anderen uitgekozen om een jaar lang antropologisch onderzoek te doen naar het traditionele dorpsleven. Het onderzoek van Dorothy en John Keur draagt de naam 'The Deeply Rooted' en is het eerste antropologische veldonderzoek dat in Nederland is gedaan.

In de jaren 70 van de vorige eeuw stond de Alblasserwaard centraal in een aantal promotieonderzoeken (onder meer J. Verrips, En boven de polder de hemel). In 1987 verscheen een proefschrift van Paul Verweel over het nut van wandelgangen binnen universiteiten. Kort daarna begon de populariteit van de term organisatiecultuur.

Wat hebben we eraan?

Wat hebben we er aan? Antropologie kijkt naar de hele context waarin gedrag plaatsvindt. Dit kan helpen bij het identificeren van onderliggende oorzaken van organisatieproblemen. Dat gaat bijvoorbeeld om inzicht in ongeschreven regels en normen en het begrijpen van de onuitgesproken waarden in een organisatie. Organisaties worden gezien als levende culturele systemen met eigen rituelen, verhalen en waarden. Managementpraktijken zijn dus cultureel bepaald.

De Nederlandse cultuur

De vertaling naar de Nederlandse context is daarin belangrijk. Hofstede heeft een model ontwikkeld om op basis van een zestal dimensies nationale culturen te vergelijken:

  • Machtsafstand
  • Individualisme versus collectivisme
  • Masculiniteit versus femininiteit
  • Onzekerheidsvermijding
  • Lange termijn versus korte termijn oriëntatie
  • Toegeeflijkheid versus terughoudendheid

Machtsafstand: Nederland scoort laag. Hiërarchie wordt meer gezien als een praktische noodzaak dan als een inherente ongelijkheid; leidinggevenden zijn toegankelijk en staan open voor inspraak; informele communicatie en direct taalgebruik zijn gebruikelijk.
Individualisme versus Collectivisme: Nederland scoort hoog. Sterk individualistische cultuur; persoonlijke mening wordt veelal gewaardeerd en het uiten ervan aangemoedigd.
Masculiniteit versus femininiteit: Nederland scoort zeer laag. Sterk feminiene cultuur, gericht op 'werken om te leven', niet 'leven om te werken'; nadruk ligt op welzijn en kwaliteit van leven; conflicten worden bij voorkeur opgelost door compromis en onderhandeling.
Onzekerheidsvermijding : Nederland scoort gemiddeld. Lichte voorkeur voor het vermijden van onzekerheid. Er is behoefte aan regels en structuur, maar ook ruimte voor innovatie.
Lange termijn versus Korte termijn oriëntatie: Nederland scoort gemiddeld tot hoog. Er is een pragmatische cultuur en de bereidheid om tradities aan te passen aan veranderende omstandigheden (gaat niet altijd op: zie Zwarte Piet).
Toegeeflijkheid versus Terughoudendheid: Nederland scoort hoog. Relatief toegeeflijke cultuur. Er heerst een positieve houding en optimisme.

Effectief verandermanagement

Antropologen bestuderen hoe culturen zich aanpassen aan veranderingen. Dit kan weer bijdragen aan het anticiperen op de impact van externe veranderingen op de organisatie en het begrijpen van de onbedoelde gevolgen van managementbeslissingen. Tett heeft dit uitgewerkt voor organisaties.

De antropologische blik observeert wat mensen daadwerkelijk doen versus wat ze zeggen. Wat wordt als vanzelfsprekend aangenomen Hoe zien mensen hun eigen wereld en welke aannames liggen daaraan ten grondslag? Ook hier geldt weer dat de context bepalend is en het gehanteerde perspectief de werkelijkheid bepaalt. Deze inzichten kunnen een bijdrage leveren om organisatieontwikkeling duurzamer te maken en dus tot effectievere verandertrajecten te komen.

Literatuur

Hofstede, G. (2001; tweede editie) .Culture’s Consequences. Comparing Values, Behaviors, Institutions and Organizations Across Nations. Sage Publications
Tett, G. (2021). Anthro-vision. How anthropology can explain business and life. Londen: Random House
Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP