Zie je Big Picture: het belang van reflexiviteit
Digitale transformatie
De impact van de digitale transformatie verhoogt de complexiteit van wat er om ons heen gebeurt en raakt ons allemaal. In ons boek ‘Zie je Big Picture’ hebben we uitgewerkt dat het gaat om je identiteit, inzicht en initiatief in samenhang vorm te geven. Hiermee onderken je patronen en kun je de context waarin je werkt en leeft duiden.
Non-lineair gedrag
Veel zogenaamde 'chaotische' systemen blijken onderliggende patronen en structuren te hebben. Complexe, georganiseerde gedragingen kunnen ontstaan uit eenvoudige regels en interacties. Complexe systemen vertonen vaak niet-lineair gedrag, wat betekent dat kleine veranderingen grote, onverwachte gevolgen kunnen hebben. In non-lineaire systemen is het geheel verschillend van de optelling van de delen. In lineaire systemen is het geheel gelijk aan de optelling van de delen.
Onvoorspelbaarheid
Nieuwe eigenschappen en gedragingen kunnen ontstaan uit de interacties tussen systeemcomponenten, wat moeilijk te voorspellen is. Een complex systeem is dus een systeem waarin emergent gedrag kan ontstaan. Emergente eigenschappen kunnen niet volledig worden verklaard of voorspeld door alleen de eigenschappen van de individuele componenten te bestuderen Er is een gevoeligheid voor initiële condities (vlindereffect), waar kleine verschillen in beginvoorwaarden tot zeer verschillende uitkomsten kunnen leiden. Daarmee zijn complexe systemen fundamenteel onvoorspelbaar op lange termijn.
Het weer vormt een emergent fenomeen: weermodellen die effectief zijn, zijn dan ook non-lineair opgebouwd. Het weer ontstaat uit de interactie van verschillende relatief eenvoudige factoren zoals luchtdruk, temperatuur topografie. Hoewel deze individuele factoren relatief eenvoudig te begrijpen zijn, leidt hun onderlinge wisselwerking tot het extreem complexe en soms onvoorspelbare systeem dat we kennen als weer.
Onzekerheid
In sociale en economische systemen kan menselijk gedrag veranderen als reactie op voorspellingen, wat de voorspellingen zelf kan beïnvloeden (reflexiviteit). Voorspellingen in complexe systemen erkennen deze inherente onzekerheid. Het doel is vaak om beter geïnformeerde beslissingen te nemen in een onzekere wereld, in plaats van een illusie van perfecte voorspelbaarheid na te streven. Reflexiviteit verwijst naar het circulaire proces waarbij de waarnemingen en acties van actoren in een systeem het systeem zelf beïnvloeden, wat vervolgens weer hun waarnemingen en acties beïnvloedt.
Anders gezegd: in reflexieve systemen beïnvloedt de waarneming van de realiteit de realiteit zelf, wat weer de waarneming beïnvloedt (circulariteit) Reflexiviteit voegt een extra niveau van complexiteit toe aan het systeem. Een voorbeeld van reflexiviteit is te vinden in de financiële markten. Als investeerders geloven dat een aandeel zal stijgen en daarom kopen, kan dit de prijs daadwerkelijk doen stijgen, wat hun oorspronkelijke overtuiging bevestigt en mogelijk versterkt. Reflexiviteit in complexe systemen toont aan hoe moeilijk het kan zijn om deze systemen te begrijpen en te voorspellen, omdat de waarnemers en actoren een integraal onderdeel van het systeem zelf zijn.
Systemische benadering
Daarom is een systemische benadering van organisatieontwerp en -management belangrijk, waarbij de onderlinge verbanden en afhankelijkheden binnen een organisatie worden erkend. In plaats van complexiteit te reduceren, worden systemen zo ontworpen dat ze effectief met complexiteit kunnen omgaan.
Hoe past reflexiviteit nu in een organisatieontwerp? Organisaties opereren in een complex, dynamisch systeem, waarbij bij de invulling van een strategie rekening wordt gehouden met alle relevante actoren en hun interacties. De nadruk ligt op relaties en interacties, niet alleen op individuele actoren. De organisatie weet zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Essentieel is diepgaande kennis van de organisatie en haar omgeving.
Literatuur
Farmer, J.D. (2024). Making sense of chaos. A better economics for a better world. Allen Lane
Hoverstadt, P. en L. Loh. 92017). Patterns of strategy. Routledge
Jeninga, A. en H. Woldendorp. (2022). Ontwerp voor digitale transformaties van (zorg)organisaties. Werken met de Systemische Ontwikkel Matrix (SOM). Amsterdam: SWP
Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven.(2022) Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: SWP