Digitale transformatie van de gebouwde omgeving: waarom is de regierol van senioren essentieel?
Zelfstandigheid voorop
Vertrekpunt van beleid met betrekking tot seniorenhuisvesting en zorgvastgoed is wat ouderen willen: zo lang mogelijk zelfstandig blijven in hun vertrouwde omgeving. Een combinatie van gemeenschapszin, intelligente technologie en wijkteams kan al een zorginfrastructuur bieden die langer thuis wonen juist mogelijk maakt. Inmiddels bekende voorbeelden zijn de zorgcoöperatie Hoogeloon en Austerlitz Zorgt. Nederland Zorgt Voor Elkaar is het landelijk netwerk van bewonersinitiatieven in welzijn, wonen en zorg. NLZVE deelt kennis, ervaringen, knelpunten, oplossingen en onderzoek van en voor bewonersinitiatieven in welzijn, zorg en wonen.
Geclusterde woonvormen
Geclusterde woonvormen voor senioren betreffen: zelfstandige woningen die dicht bij elkaar liggen, vaak met gemeenschappelijke ruimtes en voorzieningen en gericht op senioren die zelfstandig willen wonen, maar met ondersteuning in de buurt. Geclusterde woonvormen passen op zich goed in de huidige ontwikkelingen rond seniorenhuisvesting omdat ze een middenweg bieden tussen volledig zelfstandig wonen en intensieve zorgvoorzieningen.
De keuze voor een collectieve woonvorm kan leiden tot een verbeterd sociaal contact en langer zelfstandig en zelfredzaam leven, elkaar steunen en helpen, samen eten/koken en leuke activiteiten met elkaar ondernemen. Het blijkt wel dat er een grens is aan wat bewoners in collectieve woonvormen voor elkaar kunnen en willen betekenen. Burenhulp is geen vervanging van mantelzorg door het eigen sociale netwerk en zeker niet van professionele zorg. Uitgangspunt is dat eenieder zijn of haar eigen zorg organiseert.
Gemeenschap
ZorgSaamWonen, het landelijk platform voor de maatschappelijke opgaven op het gebied van wonen, zorg en welzijn zegt dat het gewenst is thuiswonende ouderen beter te betrekken bij renovatie van woningen en wijken. Levensloopbestendig wonen moet niet worden beperkt tot de woning. Voor zelfstandig wonen is de aanwezigheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid van voorzieningen cruciaal. Het gaat ook om levensloopbestendige woningen én wijken waardoor ouderen deel kunnen uitmaken van een gemeenschap.
Zorgzame buurten
Gezondheidseconoom Marcel Canoy ziet ‘zorgzame buurten’ als remedie voor de vergrijzende samenleving. “In zorgzame buurten kijken burgers meer naar elkaar om en doet de zorg weer waar de sector ooit voor in het leven is geroepen. Dat betekent een hulpvraag niet automatisch beantwoorden met zorg om daarna te kijken wat de omgeving kan bijdragen. De eigen omgeving is het vertrekpunt. De vraag is hoe samen te leven in een grote mate van sociale cohesie.” Volgens hem gaat het vaak niet om zorg maar om aandacht en hulp bij het organiseren van het dagelijks leven: “Economie gaat niet over geld maar over schaarste en welvaart. Als je met die bril op naar de vergrijzing kijkt dan zijn zorgzame buurten de enige manier om tegemoet te komen aan die dubbele schaarste (arbeid en geld)”.
Participatie
In de whitepaper over collectieve woonvormen wordt geconstateerd: bij het beoordelen van de impact van collectief wonen op -behoefte, consumptie en kosten- van zorg zijn er tal van praktische problemen en uitdagingen. Van begripsonduidelijkheid en -verwarring tot heterogeniteit in (woon)vorm en verwachtingen, beleving en individuele zorg vraag. Ook het meten van voortgang, opbrengst en welbevinden is niet eenvoudig.
Door senioren bij beleid te betrekken gaat de beleidsdiscussie over ouderenzorg minder over waar de zorg plaatsvindt, maar over hoe we ervoor kunnen zorgen dat ouderen zelf regie blijven over hun leven. Hoe kun je daar nu invulling aan geven? Een paar voorbeelden:
- Participatieve ontwerpprocessen: gebruik methoden als co-creatie om ouderen direct te betrekken bij het ontwerp van hun toekomstige woonomgeving
- Behoefteonderzoek: organiseer focusgroepen om dieper in te gaan op specifieke thema's rond wonen en zorg
- Bewonersraden en adviescommissies: Creëer adviescommissies van ouderen die input geven bij beleidsbeslissingen rond zorgvastgoed
- Keuzevrijheid in woonvormen: Maak het mogelijk voor ouderen om hun woning aan te passen aan hun veranderende behoeften
- Zelfbeheer: Stimuleer initiatieven waarbij ouderen zelf het beheer over hun woonomgeving voeren
- Intergenerationele projecten: betrek ouderen bij het ontwerp van gemengde woonvormen waar verschillende generaties samenleven
- Culturele sensitiviteit: houd rekening met culturele verschillen in woon- en zorgbehoeften
Door deze principes toe te passen, kunnen zorginstellingen en woningcorporaties ervoor zorgen dat ouderen daadwerkelijk de regie krijgen over hun woon- en zorgsituatie. Dit draagt niet alleen bij aan een betere afstemming van het aanbod op de vraag, maar bevordert ook het welzijn en de autonomie van ouderen.
Literatuur
Duren, J. van en A. ten Westened (oktober v024). Collectieve woonvormen. Whitepaper Hogeschool Zuyd