‘Morning boys. How’s the water?’. And the two young fish swim on for a bit, and then eventually one of them looks over at the other and goes, ‘What the hell is water’. (Maté, p 7).

Goed werk

Burn-out wordt steeds meer een belangrijk thema in zowel de werksituatie als in het privé leven. Wat opvalt is dat de meeste literatuur gericht is op het herstel na een burn-out. Het lijkt echter logischer je werkomstandigheden en je leven zo in te richten dat de kans op een burn-out vrijwel nihil is. Dat hebben we uitgewerkt in een boek meer gericht op de werksituatie: ‘Interventies voor Goed Werk’. De casuïstiek komt uit de gezondheidszorg. Ons model is toepasbaar in ieder domein van werken. Goed werk kent zes dimensies: betekenis, veilig, grip, invloed, balans en samen.

Wat noemen we normaal?

Stress ontstaat in de context van onzekerheid, conflict, gebrek aan controle en gebrek aan informatie. We zitten dan in een toxische omgeving. Het valt niet eenduidig en door iedereen vast te stellen wat eigenlijk normaal is. Werkstress, isolatie, eenzaamheid en vervreemding zijn eigenlijk ‘normaal’ geworden. Veel 'normale' gedragingen zijn eigenlijk aanpassingen aan ongezonde omstandigheden, bijvoorbeeld veroorzaakt door een verstoorde werk-privé balans. We hebben moeite een langetermijnperspectief te hanteren en ontkennen systemische problemen (klimaat).

Trauma

Een stress gerelateerde ziekte is zowel het eindpunt van alles wat er voor is gebeurd als een signaal hoe zaken zich verder kunnen gaan ontwikkelen. Maté onderscheidt twee soorten trauma’s: een sterk trauma veroorzaakt door bijvoorbeeld seksueel misbruik of fysieke mishandeling en een zwak trauma dat vooral gaat over het ontbreken van zaken, zoals hechting en veiligheid. Dit laatste heeft uiteindelijk ook grote gevolgen, ook omdat mensen zelf niet altijd beseffen wat ze hebben gemist en hoe dat doorwerkt in hun lichaam, hun leven en hun relaties.

Kenmerken toxische cultuur

toxische cultuurWat veroorzaakt nu een toxische cultuur? Ik noem een aantal kenmerken: oneindige groei als dogma wat stimuleert om prestatie boven welzijn te stellen en chronische overbelasting niet als abnormaal te zien. Door het verlies van gemeenschapsgevoel hebben we steeds meer last van toenemende eenzaamheid. We moeten volhouden: kwetsbaarheid past daar niet goed bij. Normale levenservaringen (we hebben pech) lopen het risico te worden gemedicaliseerd.

Doorbreken toxische cultuur

Iets omschrijven als toxisch is een construct. Een frame dat we hebben ontwikkeld om een cultuur te beschrijven en te kunnen verklaren wat we zien. Hoewel acties en opvattingen als idioot kunnen worden gezien, kan het vanuit een andere perspectief juist zin hebben. Dat speelt vooral bij slecht leiderschap. Vaak begint een toxische cultuur met zwak leiderschap of het gebrek aan duidelijke normen en waarden binnen een organisatie. Als negatieve gedragingen niet tijdig worden gecorrigeerd of zelfs beloond, kunnen ze zich verder verspreiden en de cultuur binnen de organisatie vergiftigen.

Door te zien dat je in een toxische cultuur zit wordt het mogelijk die inzichten te gebruiken om er uit te komen. In plaats van verborgen agenda’s bespreek je wat je ziet (in het begin durf voor nodig; daarna gaat het vanzelf). Je bespreekt dat de doelen die gesteld worden met de beschikbare capaciteit niet gehaald kunnen worden. Je bent alert op en maak bespreekbaar dat collega’s verschillende behandeld worden. In plaats van problemen te ontkennen ga je ze juist benoemen.

Literatuur

Eliens, A., H. Woldendorp en A. Jeninga. (2024). Interventies voor goed werk. Het voorkomen en oplossen van burn-out in de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP
Maté, G.(2002). The myth of normal. Trauma, illness and healing in a toxic culture. New York: Avery
?