Misschien kunnen we beginnen met een dienstbare overheid

Burgerinitiatieven

Onder benamingen als de doe-democratie, netwerksamenleving, responsiviteit, maatwerk en dienstbaarheid heeft de overheid te kennen gegeven graag een faciliterende partner te willen zijn voor burgerinitiatieven. Steeds meer Nederlandse burgerinitiatieven willen de stap zetten naar het verkrijgen van vastgoed om te komen tot een gedeelde toekomstbestendige woonomgeving. Een belemmering bij het realiseren van dit soort initiatieven is het Didam arrest. November 2024 heeft de Hoge Raad het tweede arrest gewezen. Het lijkt op iets meer ruimte voor gemeenten om met één partij tot zaken te komen. In de praktijk moet echter blijken hoe wordt omgegaan met vorderingen tot schadevergoeding van een teleurgestelde partij.

Opties Didam-arrest

Optie 1: er is één serieuze gegadigde beschikbaar is. Dit kan bijvoorbeeld ook het geval zijn wanneer de gemeente weet dat van alle partijen die (in theorie) interesse zouden kunnen hebben voor de aankoop, slechts één partij (bij voorbeeld een groep zorgverleners) werkelijk belangstelling heeft en bereid en in staat is het beoogde project te realiseren.
Optie 2: initiatief vanuit de markt. Daarbij doet een marktpartij een gemeente een concreet voorstel voor de ontwikkeling van een bepaald gebied waarbinnen de onroerende zaken in eigendom zijn van de gemeente en waarbij deze marktpartij aangeeft dat hij bereid en in staat is om het gebied te ontwikkelen en een bouwprogramma overeenkomstig het gepresenteerde voorstel te realiseren.

Een mogelijke variant is de invulling vaneen goed onderbouwde samenwerking met gemeenten, (bijvoorbeeld in de vorm van een coöperatie).

Dienende overheid

Hoewel de mededingingsruimte uit het Didam-arrest niet inhoudt dat er een aanbestedingsprocedure moet worden gevolgd, bestaat één van de verdeelprocedures wel uit de tenderprocedure die in het aanbestedings- en subsidierecht regelmatig voorkomen. Esmée Driessen heeft in haar recente proefschrift een uitwerking gegeven aan een rolinvulling van de overheid die zich ‘dienend’ opstelt.

Wat zijn de belemmeringen?

Eerst de huidige werkelijkheid. Het meedoen aan een aanbestedingsprocedure is voor burgerinitiatieven een hele opgave. Wanneer initiatiefnemers al op de hoogte zijn van het feit dat zij mee kunnen dingen naar een overheidsopdracht, vinden zij het moeilijk om tot een kansrijke inschrijving te komen. Dat komt niet alleen doordat zij niet bekend zijn met het aanbestedingsrecht en het doen van inschrijvingen. De tenders op basis waarvan de gelden worden toegekend, zijn regelmatig niet toegesneden op ‘nieuwe’ partijen als burgerinitiatieven en sociaal ondernemers. Op traditionele punten als ‘omvang van de onderneming’ en ‘past performance’ scoren burgerinitiatieven (en sociaal ondernemers) slechter dan reguliere, gevestigde, partijen. Punten waarop burgerinitiatieven goed scoren, zoals het leveren van maatschappelijke meerwaarde, worden dan weer niet of nauwelijks meegenomen in de beoordelingscriteria.

Wat is de ruimte?

Dan de ruimte. Gemeenten hebben bij de opstelling van selectiecriteria beleidsruimte. Gemeenten kunnen van de ruimte binnen het Didam-arrest gebruikmaken door– mits objectief, redelijk en toetsbaar gemotiveerd – in hun beleid op te nemen dat zij de voorkeur geven aan burgerinitiatieven of andere maatschappelijke partijen als sociale ondernemers. In het proefschrift wordt het dienstbaarheidsbeginsel als overkoepelende norm en oplossingsrichting gekozen.

Financieel kader

Waar het Didam-arrest niets aan verandert is de omstandigheid dat de schaarse onroerende zaak betaald moet worden. Het belangrijkste knelpunt, het niet kunnen betalen van de marktwaarde, blijft dus intact en bestaat los van de vraag of er mededingingsruimte moet worden geboden. Om aan het financiële knelpunt tegemoet te komen, moeten overheden bereid zijn om korting te geven op de aanschafprijs, gunstige leningen te verstrekken of andere maatregelen te nemen die ertoe leiden dat aanschaf en exploitatie mogelijk worden.

Integrale benadering

In InfraVitaal (www.infravitaal.nl) hebben we expertise op het gebied van de digitale transformatie van gebouwen en locaties , industrieel circulair bouwen, energieregulering en ouderenhuisvesting bij elkaar gebracht. Door de verbinding van wonen, zorg, comfort en energieregulering hebben we de mogelijkheid om nieuwe concepten te bedenken en in te richten.

We hebben consultancy activiteiten (bijvoorbeeld het inrichten van een Energie Management Systeem (EMS) of het ontwerp van toekomstbestendige ouderenhuisvesting) en leveren een eigen infrastructuur via de IVO Smart box (combinatie van hardware en software die de installaties van een gebouw aanstuurt). We werken met de stichting SprenghenParc om nieuwe woonconcepten te realiseren.

Literatuur

Driessen, E. (2024). Stimulering en facilitering van burgerinitiatieven door de overheid. Over de 'dienende' overheid bij derde generatie burgerparticipatie. Proefschrift, Universiteit Leiden