‘To understand a complex system is not to reduce it to its parts, but to explore how its components relate, evolve, and derive meaning within a domain-specific context.’(Ogbonnaya)

Context

systeemanalyseIk schrijf regelmatig over het functioneren van systemen. Het is goed te beseffen dat hoewel sprake is van generieke regels elk systeem begrepen moet worden binnen zijn eigen context, logica en dynamiek. Een systeem functioneert immers binnen een specifiek domein met unieke doelen, actoren, dynamieken, taal en waarden. Daarom kun je een systeem het beste analyseren op basis van doelstellingen en succescriteria van het domein, de typische interacties (bijv. arts–patiënt, leraar–leerling) en de institutionele kaders, normen en verwachtingen. In de zorg bijvoorbeeld is "waarde" iets anders dan in technologie.

Waarnemer

Systeemgrenzen worden bepaald door een waarnemer. De vraag is altijd wat je mist als je deze grens hanteert. Bijvoorbeeld welke belangen houd jezelf buiten beeld. Ingrepen in een systeem zijn dus contextbewust. Je begint met observeren (binnen de door jou vastgestelde grenzen), je reflecteert op aannames en waarden en je ontwerpt een interventie. Je analyseert een systeem niet los van de omgeving. Je vertrekpunt is in deze benadering de praktijk, taal en cultuur van een domein. Je kunt pas goed analyseren als je weet wat de logica van het systeem is.

Domein

Ieder domein kent eigen waarden (waar gaat het uiteindelijk om), eigen aannames (wat is normaal/abnormaal) en eigen interactievormen (wie praat met wie op welke wijze). In een domein maak je onderscheid tussen systeemelementen (actoren, rollen processen), interdependenties (hoe beïnvloeden onderdelen elkaar), spanningsvelden (controle versus autonomie) en patronen (terugkerende machtsrelaties).

Passend

Systeeminterventies zijn juist effectief als ze passen bij het specifieke domein. Een technologische oplossing in de zorg moet niet alleen functioneel zijn maar ook aansluiten bij het medisch-ethische kader en vertrouwen wekken bij professionals en cliënten. Systeeminterventies vinden plaats in complexe systemen die gekenmerkt worden door bijvoorbeeld meerdere actoren met verschillende belangen, waardenconflicten en onvoorspelbare interacties.

Begrip

Het is belangrijk inzicht te hebben in de dynamiek die het gedrag bepaalt. Het gaat niet om het beheersen van complexiteit (dat lukt toch niet) maar om het begrijpen ervan om zo gericht te kunnen handelen. Wat is ‘waar’ in een bepaald systeem en is dat nog verbonden met interne en externe ontwikkelingen.

Literatuur

Eliens, A. H. Woldendorp en A. Jeninga (2024). Interventies voor Goed Werk. SWP
Ogbonnaya, D.C. (2024) Domain-Based Systems and Systematic Thinking. Independent Publishing
Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. SWP